صورت فلکی کلب اکبر

صورت فلکی سگ بزرگ

نام: سگ بزرگ

نام عربی: کلب اکبر

معادل لاتین: Canis Majoris

اختصار: CMa

بعد: 7 ساعت

میل: -20 درجه

زمان رسیدن به نصف النهار: 26 بهمن

مساحت: 380 درجه مربع

سگ بزرگ که با نام عربی کلب اکبر هم نامیده می‌شود یکی از صورت‌های فلکی است. این پیکر آسمانی مجموعه‌ای از ستارگان درخشان است و8 سال نوری با ما فاصله دارد.

پرنورترین ستاره آسمان شب یعنی شعرای یمانی یا شباهنگ (تیشتر) در این صورت و بر شانه آن قرار دارد. شباهنگ در قدر 1.5 است. در آسمان زمستان، صورت فلکی شاخص بعد از صورت فلکی جبار، صورت فلکی سگ بزرگ (کلب اکبر) است که یافتنش هم ساده‌است. کلب اکبر یکی از دو سگ شکارچی (صورت فلکی جبار) است.

یافتن این صورت فلکی

این صورت فلکی را به خاطر دارا بودن درخشنده ترین ستاره آسمان شب می‌توان به راحتی یافت.برای یافتن این صورت فلکی راه آسانی در پیش دارید.یکی از زیباترین صور فلکی آسمان یعنی صورت فلکی جبار را یافته،اگر راستای سه ستاره کمربند جبار را به سمت پایین امتداد دهید به پر نور ترین ستاره آسمان شب می رسید که همان آلفا سگ بزرگ (تیشتر) یا شباهنگ یا شعرای یمانی است.این ستاره یکی از راس های مثلث زمستانی است(دو راس دیگر را ستاره آلفا کلب اصغر(شعرای شامی) و ابط الجوزا تشکیل می دهند.)

افسانه ها

فلکی

از آن جایی کهصورت فلکی جبار در افسانه ها شکارچی است طبیعی به نظر می آید که سگ ها از آن او باشند. در آسمان سگ بزرگ و سگ کوچک هر دو به فاصله اندک، شکارچی را دنبال می کنند. صورت فلکی سگ بزرگ از زمان های باستان نزد یونانیان شناخته شده بود. اما ایشان نتوانستند در ابتداسگ کوچک را یک صورت فلکی مجزا تمیز دهند. همین دلیل است بر این که چرا در اساطیر یونانی، شکارچی فقط یک سگ داشته باشد. اما رومیان سگ کوچک را نیز دومین سگ شکاری شکارچی می دانستند. در اروپای باستان، سگ بزرگ به عنوان لیلاپس. سگ شکاری شگفت آور آکتئون، شناخته شده بود. آکتئون شکارچی ای که بدن عریان آرتمیس، ایزد بانوی ماه و شکار را دید و به شکل گوزن در آمد. در افسانه های رومی نیز کلب اکبر مامور بود تا نگهبان پرنسس اروپا باشد، اما هنگامی که ژوپیتر نام رومی زئوس در هیئت یک وزرای سپیدفام او را اغوا کرد، نتوانست جلوی شاهزاده را بگیرد. بنا به افسانه ای دیگر آن سگ به دست شاه سرزمین کرت یعنی مینوس افتاد و او نیز برای این که بتواند معشوقه اش پروکریس را تطمیع کند، سگ را به او پیشکش کرد. افسانه دیگری که در مورد سگ بزرگ وجود دارد، می گوید تقدیر برای سگ بزرگ چنین بود که هیچ حیوانی نتواند از چنگال او بگریزد. اما سرنوشت تا جایی برقرار بود که او هنوز با آخرین شکارش برخورد نکرده بود، زیرا آخرین شکار، روباهی بود که در تقدیر او نیز جایی برای شکار شدن وجود نداشت. زئوس این معادله غیر ممکن را با تبدیل کردن هر دوی آن ها به سنگ حل نمود. افسانه لطیفی در مورد سگ کوچک و صاحبش ایکاروس نقل شده است. مرا سگ باوفای ایکاروس بود، این سگ تمام عمر و نیز پس از آن که صاحبش کشته شد در کنار او ماند؛ ایزدان نیز به پاس این وفاداری پس از مرگش او را در آسمان قرار دادند و او سگ کوچک شد.

ستاره ها

α کلب اکبر (شباهنگ،تیشتر،شعرای یمانی) ستاره شعرای یمانی، تیشتر، شباهنگ، آلفا (α)- کلب اکبر از اسامی متعددی آنست، که نام انگلیسی آن Sirius است که برگرفته از نام یونانی این لغت است که در زبان یونانی به معنی «سوزاندن و مشتعل کردن» می‌باشد؛ به این لحاظ که در یونان باستان این ستاره را منبع حرارت می‌دانستند. اصطلاح «روزهای سگی» در گرمای تابستان به این خاطر رسم بوده‌است که زمان نزدیک شدن و تماس ظاهری این ستاره با خورشید در تابستان بوده‌است. «هزیود» یکی از شاعران یونانی گفته‌است: "شعرای یمانی از سر تا پای آدمی را آب نموده و می‌خشکاند".

از جمله نامهای دیگر این ستاره تیشتر و شباهنگ می‌باشد. همانطور که اشاره شد این ستاره پرنورترین ستاره آسمان می‌باشد که با قدر-1.46 در آسمان می‌درخشد. این ستاره به نسبت ستاره سهیل که به عنوان دومین ستاره درخشان آسمان شناخته شده، دو برابر درخشنده تر است و این به خاطر فاصله نزدیک این ستاره با مااست، این ستاره با فاصله‌ای 8.8 سال نوری، پنجمین ستارهٔ نزدیک به خورشید است. گردش ظاهری سالانه این ستاره در آسمان به لحاظ درخشندگی فوق العاده اش برای بعضی از اقوام و مصریان و از 2000 سال قبل از میلاد حکم تقویم را داشته‌است. شعرای یمانی با دمای سطحی 10000 درجه کلوین ستاره سفید رنگی است، اما به علت عبور لایه‌های متفاوت جو زمین و شکست نور در آنها، در هوای سرد شب‌های زمستانی رنگ به رنگ دیده می‌شود. البته رنگ این ستاره از زمانهای قدیم تاکنون تغییر کرده‌است. کلاودیوس بطلمیوس و دیگر ستارهشناسان دوران باستان این ستاره را سرخ گزارش کرده‌اند.این ستاره دارای طیف AI V می‌باشد .

شعرای یمانیستاره دوتایی است. همدم شعرای یمانی اولینکوتوله سفیدی بود که کشف شد. آلون کلارک در سال 1862 ، هنگامی که تلسکوپ 5.18 اینچ خود را آزمایش می‌کرد آن را کشف کرد. این همدم خیال انگیز، شعرای یمانی B و توله سگ نیز نامیده می‌شود و با قدر 4.8 می‌درخشد. اما به دلیل درخشندگی زیاد شعرای یمانی A، آن را با تلسکوپ‌های کوچک نمی‌توان مشاهده کرد. قطر این ستاره فقط ۳ برابرزمین است.

β سگ بزرگ (Mirzam)

ستاره ای از قدر ظاهری 1.95 است.

نو -سگ بزرگ

یک ستاره سه گانه است.

δ سگ بزرگ (Wezen)

یک ستاره از قدر ظاهری 1.8 است.

γ سگ بزرگ (Muliphein)

ستاره ای با قدر ظاهری 4.1 و قدر مطلق 1.35- است.

ε سگ بزرگ (Adhara )

ستاره ای با قدر ظاهری 1.5 است.

η سگ بزرگ (Aludra)

ستاره ای از قدر ظاهری 2.45 است.

ζ سگ بزرگ (Furud)

ستاره ای با قدر ظاهری 3 است.

اجرام عمق آسمان

M41

برجسته‌ترین خوشه باز این صورت فلکی M41 یا NGC2287 است. M41 سطحی معادل قرص ماه را در آسمان می‌پوشاند و 4 درجه جنوب ستاره شعرای یمانی قرار دارد.

در شرایط خوب ستاره‌شناسی (خارج از شهر و بدور از آلودگی نوری) حتی با چشم غیر مسلح نیز آن را به صورت لکه‌ای مه آلود قابل مشاهده‌است. ارسطو دانشمند معروف یونانی در 375 سال قبل از میلاد نیز به آن اشاره کرده است.

اگر به دور از نور شهرها رصد کنید. مشاهده این خوشه با چشم غیر مسلح ملاک خوبی برای سنجش شفافیت آسمان و همچنین تیزبینی شماست.

امروزه می‌دانیم M41 ، شامل بیش از 50 ستاره غول از قدر 7 است که با رنگهای زرد، سفید یا آبی-سفید و نارنجی می‌درخشند. درخشان‌ترین ستاره M41 اندکی درخشان تر از قدر 7 است و 20 ستاره درخشانتر از قدر 10 هستند. قدر مجموع خوشه 5.4 است. به همین دلیل در دوربین دوچشمی 10*50 نیمی ازستارههای خوشه مشاهده می‌شوند و باتلسکوپهای کوچک ستاره های بیشتری از آن را مشاهده می‌کنید. اگر بخواهید سرتاسر خوشه را ببینید باید از بزرگنمایی کم استفاده کنید. دقت کنید که ستاره های چگونه به صورت زنجیر وار به صورت خوشه قرار گرفته‌اند. اگر کمی دقت کنید 4 ستاره درخشان M41 را به شکل ذوزنقهٔ زیبایی می‌بینید.

قطر زاویه‌ای M41، 38 دقیقه قوس است (بزرگ‌تر از قرص کامل ماه). به همین دلیل بهتر است در رصد باتلسکوپ از بزرگنمای کم استفاده کنید تا کل خوشه را در میدان دید ببینید.

خوشه NGC 2267خوشه باز دیگری متراکم تر از خوشه M۴۱، با مرکزیت ابرغول آبی از قدر ۴ به نام تاو (τ) از صورت فلکی کلب اکبر است. این خوشه به راستی جواهری در میان خوشه‌های باز صورت فلکی سگ بزرگ است. خوشه NGC ۲۳۶۲ شامل ۶۰ ستاره با قدر بین ۴ تا ۱۱ قابل دید از درون تلسکوپ های کوچک است. این خوشه ۵۰۰۰ سال نوری از خورشید ما فاصله دارد.

در کنارخوشه NGC 2362، خوشه باز دیگری قرار دارد به نام NGC 2354. ستاره قدر دوم دلتا (δ) کلب اکبر کمک خوبی برای یافتن این خوشه باز است. این خوشه تنها در 1.5 درجه شمال شرق ستاره دلتا کلب اکبر قرار دارد. این خوشه با پهنای 20 دقیقه، 100 ستاره ای از قدر 9 و حتی کم نورتر را شمال می‌شود. البته قدر مجموع آن 5.6 است. اگر از دوربین دوچشمی استفاده می‌کنید کافی است ستاره دلتا را در میدان دید داشته باشید. مسلماً خوشه را مانند لکه‌ای غبار آلود مشاهده می کنید. تلسکوپ 10 سانتی متری و بزرگ‌تر، ستاره های درخشان خوشه را تفکیک می‌کند.

در حدود 8 درجه شرق ستاره شعرای یمانی خوشه باز NGC 2360 قرار دارد. این خوشه فشرده 80 ستاره دارد. قدر مجموع آن 7.2 و قطر زاویه‌ای آن 13 دقیقه است.

خوشه باز NGC 2243 نیز یکخوشه ستاره ای باز است که در شمال شرقی صورت فلکی سگ بزرگ در 1.3 درجه لاندا (λ) – سگ بزرگ قرار دارد. این خوشه قدر مجموع 10 دارد. با تلسکوپ‌های بالاتر از 12 اینچ ممکن است بیش از 100 ستاره آن تفکیک شود. اما با تلسکوپ‌های کوچک (10 سانتی متری) تنها یک یا دو ستاره آن در توده‌ای مه آلود مشاهده می‌شود.

کهکشان ها

NGC2196

NGC2179

NGC2217

IC2163

سحابی ها

NGC2327

سحابی اردک NGC 2359 که گاهی اوقات آن را گاو هلمت نیز می‌نامند. این سحابی یکی از اجرام غیر ستاره ای قابل توجه در سگ بزرگ است. این سحابی در 3.4 درجه شمال شرقیستاره گاما (γ) کلب اکبر قرار گرفته‌است. این سحابی بسیار کم نور اما با رشته‌های مارپیچش بسیار گسترده (8 دقیقه) می‌باشد. ستاره مرکزی آن یک ستاره ولف رایت از قدر 11 است.

همراه با سحابی(IC2177)Seagull

منابع

• فروم نجومی آوااستار

• وبگاه ستاره پارسی

• ویکی پدیا فارسی

• کتاب افسانه های یونانی و صورت های فلکی

صور فلکی امروزی