ماه قمری
مقدمه
ظاهر ماه هر شب عوض می شود. همچنان که ماه بدور زمین می گردد نیمه روشن آن که سمت خورشید است بیشتر و بیشتر نمایان می شود، و سپس باریکتر و باریکتر می شود.اگرچه،اندازه ظاهری ماه به آهستگی تغییر می کند و لرزش خفیفی که نوسان ماه نامیده می شود در طول مسیر بیضی شکل ماه قابل تشخیص است. در طول این چرخه، نور خورشید از زوایای مختلف از سوی ماه منعکس می شود و بنابراین قسمت های مختلف ماه را به اشکال مختلفی نشان می دهد.
طول ماه قمری بر اساس ماه هلالی تعریف می شود.طول ماه هلالی، مدت زمان بین دو لحظه ماه نو متوالی است.مقدار متوسط طول ماه هلالی29.53 شبانه روز یا معادل 29 شبانه روز و 12 ساعت و 44 دقیقه و 3 ثانیه است و از طرفی طول ماه باید عدد صحیحی باشد بنابراین طول ماه قمری می‌تواند فقط 29 یا 30 روز باشد.
تقویم هجری قمری
تقویم هجری قمری هلالی تقویم دینی مسلمانان جهان است. مبدا این تقویم اول محرم سالی است که پیامبر اکرم(ص) از مکه معظمه به مدینه منوره هجرت فرمودند. این مبدا قراردادی است و 59 تا 71 شبانه‌روز قبل از تاریخ تقریبی هجرت پیامبر اکرم(ص) اختیار شده است. اسلام شناسان درباره تاریخ هجرت از 1 تا 13 ربیع الاول 1 هجری قمری اختلاف نظر دارند. این مبدا در اغلب کشورهای اسلامی روز جمعه 1 محرم 1 هجری قمریی، مطابق 27 تیر 1 هجری شمسی و مطابق 16 ژوئیه 622 میلادی اختیار شده است.
سالهای این تقویم شامل 12 ماه قمری هلالی است که به ترتیب عبارتند از : محرم،صفر ربیع الاول ربیع الثانی جمادی الاول جمادی الثانیه رجب شعبان رمضان شوال ذیقعده و ذیحجه. تاریخ اول هر ماه با رویت هلال ماه نو در شامگاه روز بیست و نهم یا سی ام ماه قبل ماه به ثبوت می‌رسد. با این حساب تعداد شبانهروزهای هر ماه قمری که برابر با مدت زمان بین دو رویت متوالی هلال ماه نو است 29 یا 30 شبانه‌روز گرفته می‌شود.
طول ماه قمری
طول ماه هلالی مدت زمان بین دو لحظه ماه نو نجومی متوالی است. مقدار متوسط طول ماه هلالی از سال 1900 تا 2006 میلادی 530589/29 شبانه‌روز یا معادل 29 شبانه‌روز و 12 ساعت و 44 دقیقه و 9/2 ثانیه است. طول ماه هلالی متوسط ثابت نیست و به علت تاثیر عوامل نجومی به مقدار بسیار کمی تغییر می‌کند. طول ماه هلالی حقیقی نیز ثابت نیست و به علت تاثیر عوامل نجومی به مقدار قابل ملاحظه ای تغییر می‌کند. از سال 1363 هجری شمسی (مطابق 1984 میلادی) به بعد چند تن از پژوهشگران علم نجوم با انجام پژوهشها و محاسبات رایانه ای گسترده درباره تعداد زیادی از لحظه‌های ماه نو نجومی طول ماههای هلالی حقیقی و همچنین ترسیم نمودارهای خاص به تغییرات دقیق طول ماه هلالی حقیقی پی برده‌اند.
طول سال قمری
طول سال قمری قراردادی ( 354/36 شبانه‌روز) عدد صحیحی از شبانهروزهای کامل نیست. حال آنکه در محاسبات روزمره تقویم هجری قمری طول سال با تعداد شبانهروزهای کامل مورد نیاز است. از این رو تاریخ نویسان و سایر پژوهشگران برایبر طرف کردن این مشکل در تقویم هجری قمری قرار دادی از کسر شبانه‌روز طول سال قمری قراردادی طرف نظر می کنند و این سال 354 شبانه‌روزه را «سال عادی» می‌نامند. پس از گذشت دو یا سه سال که مجموع کسور شبانه‌روز طول این سالها به یک شبانه‌روز می‌رسد. در این صورت یک شبانه‌روز به آخر سال مورد نظر اضافه می کنند و آن سال 355 شبانه‌روز را «سال کبیسه» می نامند.
منابع
- محمدرضا صیاد . «تقویم هجری قمری» ماهنامه نجوم سال 4 شماره 1
- محمدرضا صیاد . «مدل سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری قراردادی» پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران شماره اول
