نجوم پرتو گاما

از ویکی نجوم
پرش به: ناوبری، جستجو

عکس های اشعه گاما فعال ترین نوع از تمام طیف الکترومغناطیس است مانند تمام عکس های با طول موج کمتر از 10 نانومتر، توسط جو زمین جذب میشوند. یافت تابش اشعه گاما در فضا نیازمند استفاده از بالن های استراتوسفری، موشک ها و ماهواره ها است، که تنها با ظهور عصر فضا ممکن شد. مرز بین اشعه ایکس و اشعه گاما جایی در حدود انرژی 30 keV (طول موج 10-9 ×4.13 سانتی متر یا فرکانس 1018 ×7.2 هرتز )است. در انرژی های کمتر، تشعشع از منابع اخترفیزیکی تحت سلطه تابش حرارتی می باشد (به عنوان مثال در نتیجه تشعشع در تعادل با ماده، در رسانه نوری ضخیم)، در حالی که در انرژی های بالاتر تابش های غیر حرارتی غالب اند. متناوباً مرز اشعه های ایکس و گاما در 511 keV قرار دارد. بالاتر از این حد الکترون ها ذرات نسبیتی میشوند. در هر صورت، استفاده از آشکارساز های بزرگ فوتون برای چند ده keV امکان پذیر نیست. فوتون ها طول موجی کمتر از فواصل زیر اتمی در جامدات دارند و نمی‌توانند با هیچ نوعی از آینه ها بازتاب شوند (برعکس هر آنچه در طول موج های بلندتر رخ می‌دهد). دامنه اشعه گاما بیش از 12 دهه در انرژی گسترش یافت، به اندازه تمامی دیگر مناطق طیفی با هم قرار داده شده. اما، بیش از چند ده GeV، تعداد فوتون های رسیده از روشن ترین چشمه ها رصد میشوند بسیار کمتر از حدی است که در طول عمر ماهواره ها است. این فوتون های بسیار پر انرژی (HEV) در فعل و انفعالات شان با جو زمین آشکار شدند، مولد دومین آبشار ذرات.


ستاره‌شناسی در حوزه ی پرتوی گاما با مشکلات و موانعی رو به روست:

• استفاده از گرد آورنده های بزرگ فوتونهای پرتوی گاما تقریبا غیر ممکن است و این باعث می شود آشکار سازهای پرتوی گاما تا حد امکان بزرگ باشند.

• آشکار سازی که در خارج از جو زمین قرار داشته باشد دائما با ذرات پر انرژی تابش کیهانی و یا ذراتی که در کمربند وان آلن گرفتار شده و انرژی کسب کرده اند بمباران می شود. بر هم کنش این ذرات با آشکار ساز خارج از جو باعث تولید یک پس زمینه ی قوی می شود و حذف این پس زمینه ها چه با روش های غیر فعال و چه با روش های فعال سخت و مشکل است. نتیجه ی چنین چیزی این است که حساسیت آشکار ساز پرتوی گاما با جذر مساحت آشکار ساز افزایش پیدا می کند.

• منابع طبیعی پرتوی گاما در آسمان معمولا تعداد کمی فوتون پرتوی گاما تولید می کنند. به همین دلیل برای به دست آوردن داده هایی که از لحاظ آماری ارزش بالایی دارند معمولا آشکار ساز باید مدت طولانی در حال فعالیت باشد در حالی که عمر آشکار سازهای ورای جو نسبتا کوتاه است (نوعا چند سال).

این مشکلات و موانع توجیه می کنند که چرا ستاره‌شناسی در حوزه ی پرتوی گاما، نسبت به بقیه ی حوضه ها جدید تر است و آخرین پنجره ای رو به جهان از طیف الکترومغناطیس است که برای ما گشوده شده. به هر حال از سال 1990 این حوضه دستخوش یک تحول و توسعه ی اساسی شده و تبدیل به یک حوزه ی منظم و بالغ از علم اخترفیزیک شده است.

اخترشناسی پرتو گاما اطلاعاتی را در اختیار می گذارد که به دست آوردنشان از طریق طول موجهای دیگر تقریبا غیر ممکن است؛ کاوش فواصل بسیار نزدیک به یک سیاه چاله در درون انفجارهای ابرنواختری، تعیین ایزوتوپ ها و یافتن سر نخ هایی از منشا شتاب دهنده ی تابش کیهانی در کهکشان خودمان و همچنین در ناحیه ی مرکزی کهکشان‌های بسیار فعال و دور.


منبع

Encyclopaedia of astronomy and astrophysics - Nature Publishing Group 2001