گاهشماری

از ویکی نجوم
پرش به: ناوبری، جستجو

گاه‌شماری[ویرایش]

گاه‌شماری، سالنما (سالنامه) یا تقویم شیوه تعیین، نگهداری و تنظیم حساب زمان و تاریخ است که محور آن سال می‌باشد. تقویم و سالنامه بیشتر به محاسبه و نمایش یک‌دوره یا یک‌سال گفته می شود. در جهان شیوه‌های گوناگونی از گاه‌شماری رواج دارد.


پیرامون واژه[ویرایش]

واژه تقویم معانی گوناگونی دارد:

در لغت نامه دهخدا ذیل این کلمه معانی مختلفی آمده است، از جمله: محاسبه کردن وقت‌ها، اوراقی چند که در آن حرکات کواکب و تاثیرات آن را نویسند، گاه‌شمار و ....

در قرآن «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم» تقویم به معنی اندازه، تناسب، تعدیل و ترکیب آمده است. در تفسیر تاریخ طبری می خوانیم :«از بهر آن گفت فی احسن تقویم که آنگه، که آدم را بیافرید؛ هیچ خلق بر پشت زمین نبود نیکوتر از آدم، از بهر آنکه خدای عزوجل او را به ید خویش بیافرید و ید این جایگاه قدرت است.» در تفسیر نمونه ذیل این آیه آمده است: «تقویم به معنی در آوردن چیزی به صورت مناسب و نظام معتدل و کیفیت شایسته است و... »

تقویم در اصطلاح نجومی، مجموعه ای از اصول و قوانین است که برای تنظیم زمان و تطبیق سال حقیقی (مدت زمان یک دور کامل زمین به دور خورشید) با سال مجازی (مدت زمانی که انسانها در محاسبهٔ سال و تقسیمات آن در تقویم به کار می برند) و چگونگی تقسیم آن به بخش های کوچکتر، جهت انجام امور کشاورزی، مالی، آیینی، اجتماعی، زناشویی، شرعی و انجام فرایض دینی مورد استفاده قرار می گیرد و در زبان فارسی با کلمه «گاهشماری» و در شکل مدون آن با «گاهنامه» مترادف است.[۵] در متون قدیمی، کتیبه‌ها و دیوارنبشته‌ها واژه هایی مانند «معرفة المواقیت» و «دفتر السنه» نیز دیده می شود.

در بعضی از جوامع این اصول و قوانین نه بر اساس گردش زمین به دور خورشید بلکه بر اساس گردش کره ماه به دور زمین محاسبه و تدوین شده اند.

انسان متمدن در کنار دیگر نشانه های تمدن، از تقویم به عنوان وسیله ای برای مشخص کردن زمان استفاده کرد . سنگ نبشته ها، کتیبه‌ها و کنده‌کاری های ابنیه ها می‌تواند شاهدی محکم بر این مدعا باشد.


تاریخچه گاه شماری در جهان[ویرایش]

سابقه استفاده از تقویم با توجه به ثبت اهله ماه به ۳۰,۰۰۰ سال می‌رسد. مصریان از ۴۲۴۱ قبل از میلاد اولین اقوامی بودند که از تقویم خورشیدی ۳۶۵روزه استفاده نمودند و بابلیان اولین قومی کهسال را براساس دوازده ماه ۳۰روزه تعریف کرده‌اند. اقوام بابلی بعد از گذشت چند سال هر وقت متوجه می‌شدند که اختلاف تقویم‌شان با چهار فصل زیاد شده به تقویم خود یک یا چند ماهی اضافه می‌کردند. که شکل نسبتا تکامل یافته آن هر شش سال یکماه اضافی بود. ژولیوس سزار در سال ۴۵ قبل از میلاد به پیشنهاد ستاره‌شناسی یونانی تقویم ژولینی را معرفی کرد. این تقویم براساس سال خورشیدی با طول 365.25 روز بود. سال 365 روز بود و برای جبران کسر روز هر چهار سال یک روز به طول سال اضافه می شد (سال کبیسه). از آن پس تقویم میلادی مسیحی با مبدأ میلادی از آن بدست آمد که بعدها بوسیله تقویم گریگوری دقیقتر شد. تقویم ایرانی نیز که برگرفته از تقویم بابلی بود در زمان اردشیر اول متاثر از تقویم ژولینی ۳۶۵ روزه شد و ۵ روز به پایان هرسال ۳۶۰روزه اضافه می‌شد.


اشکال گاه‌شماری[ویرایش]

گاه‌شماری‌ها به سه شکل کلی زیر می‌باشند:

  1. گاه‌شماری خورشیدی
  2. گاه‌شماری مهی
  3. گاه‌شماری خورشیدی - مهی


انواع گاه‌شماری[ویرایش]

برخی از مشهورترین و پرکاربردترین گاه‌شماری‌های جهان عبارت‌اند از:

  • گاه‌شماری میلادی
  • گاه‌شماری هجری
  • گاه‌شماری هجری قمری
  • گاه‌شماری هجری خورشیدی
  • گاه‌شماری ایران
  • گاه‌شماری چینی
  • گاه‌شماری هندو
  • گاه‌شماری کره‌ای
  • گاه‌شماری بودایی
  • گاه‌شماری حیوانی
  • گاه‌شماری قبطی
  • گاه‌شماری بربری
  • گاهشماری عبری
  • گاهشماری ارمنی
  • گاه‌شماری کردی
  • گاه‌شماری کردی گرمسیری سلطانی

علاوه بر موارد بالا، نظام های گاه‌شماری دیگری نیز ابداع شده است که یا استفاده از آن ها منسوخ شده است و یا کاربردی بسیار محدود و یا منطقه ای دارد.


منبع[ویرایش]

ویکی پدیا