اجرام غیرستاره ای
محتویات
اجرام غیرستاره ای
این عبارت اصطلاحی است که به اجرام رصدی خارج از منظومه شمسی که تک ستاره نیستند اطلاق میشود. به طور خلاصه و در مجموع، به سحابی ها، خوشه‌های ستاره‌ای و کهکشان ها، «اجرام غیر ستاره‌ای» گفته میشود.
این اجرام خصوصآ در بین رصد گران معروف ترند و اصولآ رصد گران با ابزار‌های خود به شکار اجرام غیر ستاره‌ای می‌روند.
البته این اجرام از نظر نورانیت، ابعاد و فاصله تنوع بسیار زیادی دارند و نمی‌توان از این حیث آن‌ها را با هم مقایسه کرد، اما در مجموع همه آن‌ها بین رصدگران به «اجرام غیر ستاره‌ای» مشهورند
نام گذاری
با جست و جو كردن در هر مجله یاخترشناسیبا اسامیمختلف و عجيب و غريبیرو به رو میشويد. نام هايیمانند Arp220 ،MWC560،3C273، QSO0957+561 1E1740/7-2942 و PSR 1257+12 . برخیاختصاص به كهكشان ها دارند، گروهیشامل سحابیها و خوشه هایستاره ایهستند و بعضیهم تپ اخترها، اختروش ها، اجرام راديويي، منابع پرتوايكس و كلاً هر چيزیكه در باغ وحش كيهانیوجود دارد. خوشبختانه رصد گرهایآسمان احتياجیبه حفظ كردن نام صدها نويسنده، حروف اختصاریيا كدهایمختلف منابع نوریآسمان ندارند.
M حرف اول مسيه
اجرام اعماق آسمان مانند خوشه هایستاره ایو سحابیها، از همان روزهایاول كه تلكسوپ ها آسمان شب را میكاويدند مورد توجه بودند. اما شال مسيه منجم فرانسویبود، كه در اواخر قرن 18 ميلادیتوجه جدّیبه اين اجرام كرد و آن ها را در فهرستیمرتب كرد كه امروزه با نام فهرست مسيه شناخته میشود. مسيه رصد گر و كاشف دنباله دارها بود كه هدف اصلیاو از تهيه یاين فهرست، گردآوریاجرام شبه دنباله دار برایجلوگيریاز خطایاحتمالیخود او و همكارانش بود. بيشتر اين اجرام را خود مسيه كشف كرد، اما تعدادیرا هم منجمان ديگر از جمله پیيِر مِشَن نخستين بار ديدند. فهرست مسيه شامل پرنورترين اجرام توده ایو غيرستاره ایدو سوم شمالیآسمان است و به همين دليل با وجود گذشت 200 سال هنوز هم پركاربردترين فهرست اجرام اعماق آسمان است. عرف بر اين است كه هر منجم آماتوریكه به رصد كهكشان ها و خوشه هایستاره ایعلاقه مند میشود، كار خود را با اين فهرست شروع میكند. همه ی103 جرم اين فهرست در ويرايش هایبعدیبه ترتيب به 109، 107 و 110 جرم رسيد) در حومه یشهر با تلسكوپ های6 اينچ ديده میشوند. برخیاز رصدگران با تلسكوپ 2/4 اينچ شكستیهم تمام اجرام اين فهرست را میبينند و در مناطق بسيار تاريك با دوربين دوچشمی50×8 نيز همه یآن ها ديده میشوند.
NGC و فهرست هایديگر
فهرست بزرگ بعدیكه منتشر شد با نام NGC هنوز هم به طور گسترده استفاده میشود. فهرست NGC يا «كاتالوگ عمومیجديد سحابیها و خوشه هایستاره اي» را جان دراير در سال 1888 ميلادیارائه داد. اين فهرست خلاصه ایاز تمام فهرست هایغيرستاره ایاست كه منجمان قرن نوزدهم تهيه كرده بودند. سرآمد آن ها «كاتالوگ عمومیسحابیها» بود كه جان هرشل آن را در سال 1864 منتشر كرده بود. فهرست NGC شامل 7840 جرم غيرستاره ایمختلف است كه به ترتيب بُعد بر اساس موقعيت نقطه یاعتدال بهاریدر سال 1860 ميلادیتنظيم شده است. با كشف اجرام بيشتر، در اير در سال های1895 و 1908 دو فهرست مكمل را به فهرست NGC با نام فهرست ضميمه يا IC منتشر كرد و در نتيجه تعدادكل اجرام به 13226 جرم غيرستاره ایرسيد. همه یاين فهرست ها را میتوان حاصل يك كار دانست. اين فهرست تقريباً تمام اجرام پخش (غيرنقطه اي) آسمان را كه با تلسكوپ های8 تا 12 اينچ در مناطق با آلودگینوریكم و متوسط میتوان ديد، شامل میشود. در رصدگاهیايده آل و با يك تلسكوپ 12 اينچ در مناطق با آلودگینوریكم تا متوسط میتوان ديد، شامل میشود. در رصد گاهیايده آل و با يك تسلكوپ 12 اينچ با كيفيت همه یاجرام NGC ديده میشوند. اما قضيه IC فرق میكند! نيمیاز اجرام IC با رصد مستقيم كشف شده اند، اما بيشتر اجرام IC دوم (يعنیاجرام شماره IC1530 به بالا) به روش هایعكس برداریديده شده اند كه اين امر رصد مستقيم آن ها را غيرممكن يا بسيار مشكل میكند. شمار زيادیاز اجرام غير ستاره ایبه خصوص كهكشان ها، در پروژه هایمختلف از جمله عكس برداریجنوب آسمان در ردصدخانه هایهاروارد کشف و دسته بندیمیشدند. برایرصدگرانیكه پا را از NGC و IC فراتر میگذارند، فهرست بعدي، فهرست UGC مخفف كاتالوگ عمومیكهكشان ها اپسالا است. اين مجموعه شامل 12940 كهكشان درخشان با ميل بالاتر از 2/5- درجه است. كامل تر از اين فهرست، فهرست بزرگ اجرام نجومیغيرستاره ایمرئی(MOL) است كه حاصل كار رابرت ديكسون و جرج سانبرن است (انتشارات دانشگاه ايالتیاوهايو، سال 1980). 185000 جرم كه خلاصه ایاز 270 فهرست ديگر است، اين مجموعه را تشكيل داده است.
كمیپيچيده تر
هرچيزیبا گذشت زمان پيچيده تر میشود. با گسترش نجوم، گروه هایاجرام بيشتریشناسايیمیشدند و برایاين كه جرمیدر يكیاز اين گروه ها قرار گيرد، بايد نام جديدیرا به خود میگرفت. چنان چه كهكشان ارپ 220، كه در اول مطلب ديديد، همان IC4553 و IC4554 است كه به خاطر شكل خاص اين كهكشان (كه احتمالاً نتيجه یبرخورد و ادغام دو كهكشان مارپيچیاست). هالتون آرپ آن را در اطلس كهكشان هایعجيب كه در سال 1966 منتشر كرد، گنجاند. با كشف جرمیدر ورایباند مرئیامواج الكترومغناطيسي، نام جديدیبرایآن انتخاب میشود. يكیاز پرنورترين آن كهكشان ها در خوشه یكهكشانیسنبله، , M87 (NGC 4486) است كه به نام هایديگریاز جمله BG78 920421+0.918221,621+8221SE1, 472 C3,A و 28221f SARI+0421+ شناخته میشود. اين اسامیدر بين 20 نامیكه در پايگاه داده هایفراكهكشانیناسا برایاين جرم ثبت شده قرار دارند. در نخستين روزهاینجوم راديويی«سنبله A» شناسايیشد. كه در آن زمان به علت كم بودن قدرت تفكيك تلسكوپ هایراديويي، منبع راديويیكل صورت فلكیدر نظر گرفته میشد. 3C 274 از اعضایكاتالوگ سوم كمبريج برایمنابع راديويیاست كه مانند فهرست مسيه برایاجرام مرئیحاصل كارهایاوليه است و تعدادیاز بهترين ها را در خود دارد. چنانچه وجود فهرست هایخيلیبهتر از اجرام راديويیكه منتشر شده اند، پرنورترين اختروش آسمان (ستاره ایكه از قد ظاهری13 در سنبله) برایهميشه با نام 3C 273 شناخته خواهد شد. سه نام آخر M87 به صورت مختصاب ميل و بعد از اين جرم بر اساس موقعيت نقطه ایاعتدال بهاریدر سال 1950 تدوين شده است. دوباره به 1ES 1228+126 دقت كنيد. دو گروه عددیوجود دارد كه يكیبعد را نشان میدهد كه در اين مورد 12 ساعت و 28 دقيقه است و ديگریكه 12/6+ است، نشان دهنده یميل جرم آسمانیاست. اين نوع نام گذاریتقريباً نامتناهیو كاربردیاست. ولیكمیپيچيدگیهم دارد. اما معنیپيشوند چيست؟ «1ES» نام فهرستیاز منابع كيهانیدر طول موج اشعه ايكس است كه ماهواره یاينشتين آن را شناسايیكرده است. نام «87GB» نيز اشاره به فهرستیاز اجرام راديويیشمال دارد كه در رصدخانه یراديويیگرين بنك در ويرجينيایغربیتهيه شده است. و سرانجام IRAS يك ماهواره ینجومیفروسرخ بود كه با پرتاب در سال 1983 ميلادي، نخستين پويش آسمان در طول موج فروسرخ دور را انجام داد. M87، به شكل منبعی«كم نور» در فهرست داده هایIRAS كه در سال 1990 منتشر شد ديده میشود.
منبع
مجله نجوم 201
