تولد ستارگان: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۹ آوریل ۲۰۱۲، ساعت ۲۰:۱۹

همان گونه كه قطرات باران از اجتماع ملكولهاى گازى آب در داخل توده ابرها تشكيل مى گردد، يك ستاره نيز از تراكم ملكولهاى گاز موجود در کهکشان به وجود مى آيد. ولى در اين مقايسه مىتوان گفت كه ستاره تقريباً از هيچ به وجود مىآيد! زيرا در جو زمين و يا هوايى كه ما تنفس مى كنيم، تعداد ملكولهاى موجود در هر سانتيمتر مكعب آن از سى ميليارد در ميليارد (عدد 3 با 19 صفر در جلو آن) تجاوز م ىنمايد و حال آنكه درتوده ابرهاى كيهانى تعداد اتمها يا ملكولها از ده عدد در سانتيمتر مكعب تجاوز نمى نمايد. ولى بر عكس اين توده هاى ابرِ موجود در كهكشانها برروى ميلياردها ميليارد در ميليارد در ميليارد كيلومتر مكعب گسترده شد هاند 1 (عدد 1 با 36 صفر در جلو آن) به بيان ساد هتر، توده ابرهايى كه عبور از يك طرف آن به طرف ديگر صدها سال نورى زمان لازم دارد و جرم آنها معادل با جرم هزاران هزار خورشيد مى باشد. ابرهاى كيهانى از نظر اتمهاى موجود در آن بسيار متفاوت از جو زمين است.

در جو زمين 21 درصد اكسيژن و 78 درصد ازت و مقدار بسيار مختصرى گاز كربنيك و بخار آب وجود دارد )در حالت ابرى مقدار بخار آب زيادتر است( و حال آنكه توده ابرهاى كيهانى از 79 درصد ملكول هيدروژن و بيش از 20 درصد اتم هليم و كمتر از يك درصد كليه عناصر مختلفى كه مى شناسيم، بخصوص عناصر گروه آهن تشكيل يافته است. مفهوم توليد كننده را Génnâm يعنى آب و Hudor . كلمه هيدروژن در زبان يونانى قديم دارد و در واقع به معناى جسمى كه آب توليد مى نمايد م ىباشد و در سال 1781 به وسيله شناخته شد.

هليم براى اولين بار قبل از آنكه بر روى زمين پيدا Cavendish كاوانديش شود، به وسيله طيف آن در خورشيد تشخيص داده شد و به همين دليل نامش را هليم كه نام مى باشد، نهادند. (Helios يكى از خدايان يونان قديم (يعنى هيدروژن و هليم را مى توان به صورت ذخيره سوختى جهان دانست، كه به نحو بسيار فشرده و متراكم تشكيل دهندگان اصلى ستارگانى كه در آسمان م ىبينيم بوده و يا به صورت تود ههاى عظيم ابر مانند(سحابها) كه به تدريج ستارگان جديدى در آنها متولد خواهند شد و شروع به فعاليت خواهند نمود، وجود دارند. اغلب اين ستارگان خورشيدهايى به مراتب بزرگتر ازخورشيد ما هستند و عمل سوختن در جهان و تولد ستارگان جديد تا هزار ميليارد سال ديگر ادامه خواهد داشت.

هيدروژن اولين بار در ملكولهاى آب تشخيص داده شد، ولى در حقيقت هيدروژن تشكيل دهنده زندگى است، زيرا همان گونه كه در سطور آينده خواهيم ديد، نور خورشيد و ستارگان و انواع عناصر لازم براى وجود زندگى همه و همه از واكنشهاى پيوست هيدروژن حاصل شده اند. آب نيز يكى از هزاران هزار فرآورده هيدروژن است.

توده ابرهاى كيهانى بى نهايت سردهستند (حدود دويست درجه سانتيگراد زير صفر). اين چنين ابرهايى اگر اتفاقى در آنها رخ ندهد، م ىتوانند تا ابد همين طور پايدار و در شرايط فوق وجود داشته باشند. زيرا در اين درجه حرارت و در غلظت ب ىنهايت پايين ( 10 اتم در سانتيمتر مكعب) و سرعت بسيار ناچيز ملكولها و اتمها، نيروى گرانش نم ىتواند اثرى بر روى اين تعادل دائمى بگذارد. تنها موقعى كه در اين توده ابرها اختلالى ايجاد مى شود، قطرات ستارگان مانند قطرات باران تشكيل مى يابند.

مكانيسم هاى مختلفى براى اين اختلالها و تشكيل ستارگان در درون توده ابرهاى كيهانى مى گويند، توده وسيع Spiral شناخته شده است. در كهكشانهايى كه به آنها حلزونى ابرهايى مانند گلول هاى در مركز و بازوهايى بى نهايت عظيم در اطراف آن در حال چرخش هستند.

كهكشان ما، راه شيرى اين چنين است و خورشيد در يكى از بازوهاى آن قرار دارد و در طى دويست ميليون سال گردش كاملى اطراف هسته مركزى آن مى نمايد. بازويى كه خورشيد در ناميده مى شود. Orion آن قرار گرفته، اوريون بازوها به آهستگى در اطراف گلوله مركزى در حال گردش هستند و چون در اين بازوها اتمها و ملكولها وجود دارند، بر اثر اين گردش چگالى آنها افزوده م ىشود و اتمها و ملكولها به هم نزديك مى شوند و بر اثر اين نزديكى، نيروى گرانش بتدريج در چرخشى بعد از چرخش ديگر افزايش م ىيابد و فشردگى بيش از پيش شده و نهايتاً توده متراكمى از اتمها گرد يكديگر متمركز م ىشوند. به دليل افزايش فشار و در نتيجه تماس اتمها و ملكولها به هم، دماى درونى توده گازها بالا رفته و به چندين ميليون درجه مىرسد كه به ناگاه واكنش پيوست اتمها شروع مى شود و بدين ترتيب ستاره اى متولد م ىگردد.

روش جالب ديگر براى تشكيل يك ستاره، مرگ ستاره ديگرى است. موج حاصل از انفجار ستاره مرده، عمل تراكم را در توده ابرهاى كيهانى ايجاد م ىكند و بناگاه هزاران ستاره متولد مى شوند. همان گونه كه از برخورد توده هاى ابر در جو زمين ابتدا رعد و برق وسپس تراكم و از آنجا توده ابر غليظ و سياه مى شود، اين امر مانع نفوذ نور خورشيد در درون آن گرديده و نتيجتاً دماى ابرها پايين م ىآيد و بخار آب موجود در آنها مبدل به دان ههاى باران مى شود. در حقيقت موقعى كه ستاره اى در درون توده ابرهاى كيهانى متولد مى شود، پرتوهاى شديد منتشره از آن اتمها و گازهاى موجود در اين توده ابرها را گرم و سپس متراكم م ىنمايد و اين عمل در سراسر فضاى كهكشان سرايت نموده و تولدهاى پى در پى ديگر حاصل مى شود و كهكشان سياه و تاريك مبدل به كانونى گرم و درخشان و زيبا م ىگردد.

مرگ ناگهانى ستاره بسيار عظيمى به نام ابر نواختر نيز همراه با چنين صحن هاى است. تكه هاى حاصل از شكست اين هيولا با سرعتى بيشتر از ميليونها كيلومتر در ثانيه در توده ابرها گسترده شده و پرورشگاهى از ستارگان نوزاد تشكيل مى دهد

منبع

ستارگان، زمين و زندگى از كجا آمده ايم؟ به كجا مىرويم؟/ تأليف دكتر على افضل صمدى