شهاب

پرونده:Leonid Meteor.jpg

اجسام جامد کوچک‌‌‌تر از سیارک‌‌‌ها را شهاب‌واره می‌‌‌نامند. البته مرز بین سیارک و شهاب‌واره چندان مشخص نیست؛ بر اساس سلیقه، گاهی یک جسم ده متری را سیارک، و گاهی شهاب‌واره می‌‌‌گویند. اگر چنین جسمی را آنقدر رصد کنند که عناصر مداری آن شناخته شود، می‌‌‌توان آن‌‌‌را یک سیارک نامید. <ref name="multiple1"> کتاب مبانی ستاره‌شناسی]/هانو کارتونن و همکاران/ مترجم: غلامرضا شاه‌علی </ref>

وقتی که یک شهاب‌واره به جو برخورد می‌‌‌کند، یک پدیده‌‌‌ی اپتیکی، موسوم به شهاب، دیده می‌‌‌شود. جرم کوچک‌‌‌ترین اجسامی که به یک شهاب منجر می‌‌‌شوند، حدود یک گرم است. شهاب‌واره‌‌‌های کوچک‌‌‌تر از این، یک پدیده‌‌‌ی اپتیکی را به ‌‌‌وجود نمی‌‌‌آورند؛ اما حتی آن‌ها را نیز می‌‌‌توان با یک رادار که قادر به شناسایی ستون هوای یونیده باشد، رصد کرد. ریزشهاب‌واره‌‌‌ها را به‌‌‌وسیله‌‌‌ی آشکارسازهای ذرات نیز، که روی ماهواره یا فضاپیما نصب می‌‌‌شود، می‌‌‌توان مورد مطالعه قرار داد. شهاب‌‌‌های درخشان را آتش‌‌‌گوی می‌‌‌نامند.<ref name="multiple1"> کتاب مبانی ستاره‌شناسی]/هانو کارتونن و همکاران/ مترجم: غلامرضا شاه‌علی </ref>

با کاهش اندازه‌‌‌ی شهاب‌واره‌‌‌ها، تعداد آن‌ها به‌‌‌سرعت افزایش می‌‌‌یابد. برآورد کرده‌‌‌اند که در هر روز، دست کم ۱۰۰ تن ماده‌‌‌ی شهابی روی زمین فرو می‌‌‌ریزد. بیش‌تر این مواد از ‌‌‌شهاب‌واره‌‌‌های ریزی سرچشمه می‌‌‌گیرد که هیچ پدیده‌‌‌ی قابل رؤیتی ندارند.<ref name="multiple1"> کتاب مبانی ستاره‌شناسی]/هانو کارتونن و همکاران/ مترجم: غلامرضا شاه‌علی </ref>

به دلیل دورنمای سه‌‌‌بُعدی، چنین به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد که تمام شهاب‌‌‌هایی که از یک راستا می‌‌‌آیند، از یک نقطه گسیل می‌‌‌شوند. از جمله‌‌‌ی این بارش‌‌‌های شهابی (Meteor Streams or Meteor Showers )، می‌‌‌توان از برساوشی‌‌‌ها (Perseids ) در ماه اوت و جوزائی‌‌‌ها (Geminids) در دسامبر نام برد. این نام‌‌‌گذاری بر اساس صورت فلکی‌‌‌ای است که به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد نقطه‌‌‌ی گسیل در آن قرار دارد. به‌‌‌طور میانگین، در هر ساعت می‌‌‌توان چند شهاب پراکنده را دید. در یک بارش شهابی شدید، حتی تا چند ده شهاب در دقیقه قابل رؤیت است؛ هر چند که نرخ عادی، چند ده شهاب در ساعت می‌‌‌باشد.

بیش‌تر شهاب‌واره‌‌‌ها کوچک‌‌‌اند و در ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری می‌‌‌سوزند. با وجود این، ممکن است بزرگ‌‌‌ترها از جو عبور کرده، به زمین سقوط کنند. این‌ها را شهاب سنگ (Meteorite ) می‌‌‌نامند. سرعت نسبی یک شهاب‌واره، به‌‌‌صورت معمول بین ۱۰ تا ۷۰ کیلومتر بر ثانیه است. سرعت اجسام بزرگ‌‌‌تر در جو زمین کاهش نمی‌‌‌یابد؛ از این رو آن‌ها با همان سرعت کیهانی خود به زمین برخورد کرده، دهانه‌‌‌های برخوردی بزرگی را به‌‌‌وجود می‌‌‌آورند. سرعت اجسام کوچک‌‌‌تر کند شده، مانند یک تکه سنگ سقوط می‌‌‌کنند. البته برخورد اجسام بزرگ، با قطر یک متر یا بیش‌تر، ممکن است فاجعه‌‌‌هایی را در مقیاس بزرگ به‌‌‌بار آورد.<ref name="multiple1"> کتاب مبانی ستاره‌شناسی]/هانو کارتونن و همکاران/ مترجم: غلامرضا شاه‌علی </ref>

شهاب‌‌‌سنگ‌‌‌های آهنی (Iron Meteorites) که تقریباً از آهن-نیکل خالص ساخته شده‌‌‌اند، حدود یک چهارم تمام شهاب‌‌‌سنگ‌‌‌ها را به خود اختصاص می‌‌‌دهند. عملاً این شهاب‌‌‌سنگ‌‌‌ها بین شهاب‌‌‌واره‌‌‌ها در اقلیت هستند، اما آن‌ها سفر سخت خود را در جو، آسان‌‌‌تر از اجسام ضعیف‌‌‌تر سپری می‌‌‌کنند. سه چهارم دیگر را شهاب‌‌‌سنگ‌‌‌های سنگی (Stony Meteorites ) یا شهاب‌‌‌سنگ‌‌‌های سنگی-آهنی (Stone-Iron Meteorites ) تشکیل می‌‌‌دهند.<ref name="multiple1"> کتاب مبانی ستاره‌شناسی]/هانو کارتونن و همکاران/ مترجم: غلامرضا شاه‌علی </ref>

شهاب‌‌‌واره‌‌‌ها خود به سه گروه، با تعداد تقریباً یکسان در هر گروه، تقسیم می‌‌‌شوند. یک سوم، سنگ‌‌‌های معمولی موسوم به کندریت (Chondrite ) است. گروه دوم که ضعیف‌‌‌تر است شامل کندریت‌‌‌های کربن‌‌‌دار (Carbonaceous Chondrites ) می‌‌‌شود؛ و دسته‌‌‌ی سوم را مواد دنباله دارها به‌‌‌وجود می‌‌‌آورد، یعنی اجسامی سست از یخ و برف که نمی‌‌‌توانند تا زمین دوام بیاورند.<ref name="multiple1"> کتاب مبانی ستاره‌شناسی]/هانو کارتونن و همکاران/ مترجم: غلامرضا شاه‌علی </ref>

بسیاری از بارش‌‌‌های شهابی، در مدارهایی یکسان با یک دنباله‌‌‌دار شناخته شده قرار دارند؛ لذا دست کم تعدادی از شهاب‌واره‌‌‌ها دارای منشأ دنباله‌‌‌داری هستند. نزدیک به حضیض خورشیدی، در هر ثانیه چندین تن شن در مدار یک دنباله‌‌‌دار باقی می‌‌‌ماند. چندین نمونه از شهاب‌‌‌سنگ‌‌‌ها از ماه یا مریخ سرچشمه گرفته‌‌‌اند. خرده‌‌‌های ناشی از برخوردهای بزرگ ممکن است به فضا پرتاب شده، در نهایت به زمین برسند. تعدادی از شهاب سنگ‌‌‌ها نیز خرده‌‌‌های سیارک‌‌‌ها هستند.<ref name="multiple1"> کتاب مبانی ستاره‌شناسی]/هانو کارتونن و همکاران/ مترجم: غلامرضا شاه‌علی </ref>

اصطلاحات اولیه

برای فهم دقیق بارش های شهابی و رصد آن ها نیازمند آشنایی با مهمترین اصطلاحات اولیه هستیم که در ابتدا به ظح آن ها خواهیم پرداخت. <ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

قدر شهاب

شهاب ها هم مانند ستاره های درخشندگی متفاوتی دارند که با مقیاس قدر بیان میشود. قدر شهاب بیانگر مقدار روشنایی آن در هنگام اوج درخشندگی ان است . قدر شهاب را میتوان با مقایسه با قدر ستاره های نزدیک به رد شهاب مقایسه و پیش بینی کرد که این کار تقریبی است و با دقت و تجربه میتوان از خطای آن کاست . <ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

طول رد

برخی از شهاب ها رد بلندی و بعضی ردی کوتاه دارند.طول ظاهری مسیری که یک شهاب طی می کند .طول رد گفته می شودو بر حسب درجه بیان می شود . برای اندازه گیری این کمیت میتوانید از همان مقیاس های رایج زاویه سنجی استفاده کنید . <ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

رنگ

شهاب ها رنگ های مختلفی دارند. وقتی جرم سازنده شهاب وارد جو می شود با برخورد به موکلول های گاز می سوزد و گرمای آن موجب یونیزه شدن گاز های اطراف می شود . رنگ شهاب نشان دهنده عنصری است که بیش از همه یونیزه شده است . اگر هم سرعت شهاب بسیار زیاد باشد معولا به رنگ سفید دیده می شود . <ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

مدت دوام

درخشش شهاب ها ناپایدار است و به سرعت خاموش می شوند .شما فقط می توانید شهاب ها را بر حسب مدت دوامشان به چند دسته سریع ، متوسط و کند تقسیم کنید . البته به کمک روشی در عکاسی از شهاب ها میتوان مدت دوام آن را معلوم کرد. <ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

روش کار به این صورت است که پنکه ای کوچک را جلوی عدسی دوربین عکاسی قرار می دهیم و عکاسی بلند مدت را شروع می کنیم. به دلیل حرکت متناوب پنکه از جلوی پره های پنکه در صورتی که شهابی از میدان دید دوربین بگذرد تصویر شهاب در آن یک خط پیوسته نخواهد بود و تصویر منقطع است . با شمارش تعداد برش های رد شهاب و آگاهی از تعداد دو موتور پنکه می توان مدت دوام شهاب را تعیین کرد . <ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

دود

بعضی از شهاب ها پس از خاموشی از خود در آسمان رد دودی مانندی بر جای می گذارند . دود آذر گوی ها (شهاب های پرنور تر از سیاره زهره تا چند دقیقه در آسمان دیده می شود اما سرانجام بر اثر جابجایی لایه های جوی ناپدید میشود .<ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

دوره قعالیت

مدت زمانی که طول می کشد تا زمین از میان نهر شهابی یک بارش سالیانه عبور کند دوره فعالیت نام دارد دره فعالیت به خصوصیا ذاتی نهر شهابی یعنی پهن یا باریک بود توده بستگی دارد . <ref name="multiple2"> بارش های شهابی ، نویسنده : امیر حسن زاده ، ایران شناسی ، شماره انتشار 228</ref>

منبع

<references />