در حال ویرایش فرمیون

== فرمیون ==

فِرمیون (انگلیسی: Fermion)، نامیده شده به اسم فیزیکدان ایتالیایی [[انریکو فرمی]]، به [[ذرات بنيادی]] با [[اسپین]] نیمه گفته می‌شود. اصولا همه ذره‌های اساسی در مکانیک کوانتومی، یا از فرمیون‌ها یا از [[بوزون‌]]ها هستند. [[الکترون‌]]ها، [[لپتون‌]]ها، نیتریون‌ها و حتی [[کوارک‌]]ها همگی فرمیون می‌باشند. به این ترتیب، ذرات تشکیل‌شده از تعداد فردی از فرمیون‌ها نیز، جزو فرمیون‌ها می‌شوند.
 
در فیزیک ذرات، فرمیون‌ها ذراتی هستند که ازآمار فرمی–دیراک، تبعیت می‌کنند که بر اساس نام انریکو فرمی نام گذاری شده‌است. در مقابل آنها، [[بوزون]]ها از آمار بوز – اینشتین پیروی می‌کنند 
 
در یک لحظهٔ معین، تنها یک فرمیون می‌تواند، یک حالت کوانتومی را اشغال کند که این بیان [[اصل طرد پاولی]] است. بدین معنی که اگر بیش از یک فرمیون فضای مشابهی را در فضا اشغال کنند، مشخصهٔ هر فرمیون (برای مثال [[اسپین]])، باید از دیگری متفاوت باشد. فرمیون‌ها معمولا بخش اصلی ماده هستند و بوزون‌ها ذرات حامل نیرو هستند. به هر جهت تمایز بین دو مفهوم در فیزیک کوانتومی نامشخص است.
 
فرمیون‌ها می‌توانند [[ذرات بنيادی]] باشند مانند [[الکترون]] یا ترکیبی باشند مثل [[پروتون]]. همهٔ فرمیون‌های مشاهده شده، دارای [[اسپین]] نیمه صحیح هستند برخلاف [[بوزون‌]]ها که [[اسپین]] صحیح دارند. در قضیه اسپین - آمار، نشان داده می‌شود که یک تابع موج، با تعویض جای دو فرمیون همسان، منفی می‌شود. البته در سیستم‌های بوزونی، با جابه جایی دو بوزون، تابع موج هیچ تغییری نمی‌کند. در مدل استاندارد، دو گونه فرمیون بنیادی وجود دارد: [[کوارک‌]]ها و [[لپتون‌]]ها. در کل ۲۴ فرمیون متفاوت وجود دارد: ۶ کوارک و ۶ لپتون، که هر کدام با پاد ذرهٔ متناظرش همراه است.

۱۲ کوارک : ۶ ذره (u • d • s • c • b • t ) به همراه ۶ پاد ذرهٔ متناظر (u • d • s • c • b • t )
 
۱۲ لپتون : ۶ ذره (e− • μ− • τ− • νe • νμ • ντ ) به همراه ۶ پاد ذرهٔ متناظر (e+ • μ+ • τ+ • νe • νμ • ντ)
 

فرمیون‌های مرکب، مانند [[پروتون‌]]ها و [[نوترون]]ها، بخش اساسی و ضروری ماده‌اند. فعل و انفعالات داخلی ضعیف فرمیون‌ها، می‌تواند همچنین رفتار بوزونی نشان دهد، مثلا" در ابر رسانایی.



تعریف و ویژگی‌های اساسی
----
طبق تعریف، فرمیون‌ها ذراتی هستند که از آمار فرمی-دیراک تبعیت می‌کنند. ذراتی که بوسیلهٔ آمار فرمی-دیراک توصیف می‌شوند، از [[اصل طرد پاولی]] پیروی می‌کنند. به این معنی که تمایل ندارند در کنار هم قرار بگیرند، یعنی فرمیون‌ها منزوی هستند و هیچ دو فرمیونی نمی‌تواند در یک لحظهٔ معین، یک حالت کوانتومی را اشغال کنند. این ذرات طبق [[اصل طرد پاولی]] هنگامی که در یک حالت کوانتومی قرار می‌گیرند همدیگر را دفع می‌کنند و اگر ذره‌ای در یک حالت کوانتومی خاص قرار گیرد مانع از آن می‌شود که ذره دیگری هم بتواند به آن حالت دسترسی یابد. این امر، باعث سختی و استحکام حالت‌هایی می‌شود که شامل فرمیون هستند (هسته، [[اتم]]ها، [[مولکول]]ها و ...)؛ بنابراین گاهی اوقات گفته می‌شود که فرمیون‌ها بخش اصلی ماده هستند، در حالی که بوزون‌ها ذراتیند که فعل و انفعالات را انتقال می‌دهند (حاملان [[نیرو]]) یا بخش اصلی تشعشعاتند. میدان‌های کوانتومی فرمیون‌ها، که میدانهای فرمیونیک (fermionic fields) نامیده می‌شوند از روابط تبدیل متعارفی و استاندارد، پیروی می‌کنند.
 
اصل طرد پاولی درمورد فرمیون‌ها و استحکام ناشی از آن در ماده، منجر می‌شود به پایداری لایه‌های [[الکترون]] و ترکیب [[اتم]] ها و بنابراین ساخت ترکیبات شیمی ممکن می‌شود. همچنین دلیلیست برای [[فشار]] داخلی مادهٔ تبهگن که تا حد زیادی حالت تعادل کوتوله‌های سفید و ستاره‌های نوترونی را برقرار می‌کند.
 
تمام ذرات بنیادی دارای یک خصوصیت کوانتوم مکانیکی اند که می‌توان تقریباً آن را چرخش فرض کرد. فرمیون‌ها ([[الکترون‌]]ها، [[پروتون]]ها و [[نوترون]]ها) دارای چرخش‌هایی هستند که مضارب نیمه صحیح اند؛ بدین معنا که اگر بخواهیم با استعاره صحبت کنیم باید بگوئیم که لازم است دو دور کامل بچرخند تا به وضعیت ابتدایی خویش بازگردند. بوزون‌ها (مثلاً [[فوتون]]ها) دارای چرخش‌هایی با مضرب صحیح (۰ ۱، ۲، و غیره) هستند.
 
در سیستم‌های بزرگ، تفاوت بین آمار بوزونی و فرمیونی تنها در [[چگالی]]های بالا وقتی در تابع‌های موج، همپوشانی وجود داشته باشد، ظاهر می‌شود. در چگالی‌های پایین، هر دو آمار با تقریب خوبی توسط قاعدهٔ آماری ماکسول – بولتزمن جواب می‌دهند که توسط مکانیک کلاسیک بیان می‌شود.

== انواع فرمیون ==
 
فرمیون‌ها شامل دو بخش اصلی شناخته شده هستند:
 
===[[کوارک]]===
 
یک ذره بنیادی و جزء اساسی تشکیل دهنده ماده می‌باشد. [[کوارک‌]]ها با هم ترکیب می‌شوند تا ذرات مرکبی به نام هادرون (hadron) را به وجود آورند، [[پروتون]] و [[نوترون]] یکی از معروف‌ترین آن‌ها هستند. آن‌ها تنها [[ذرات بنيادی]] برای آزمایش همه چهار برهم کنش اساسی یا [[نیرو]]های اساسی در مدل استاندارد می‌باشند. به خاطر پدیده‌ای که به تحدید رنگ معروف است، [[کوارک‌]]ها هیچ گاه به صورت انفرادی یافت نمی‌شوند؛ آن‌ها را فقط می‌توان درون هاردون‌ها پیدا کرد. به همین دلیل بیشتر آنچه که ما درباره کوارک‌ها می‌دانیم از مشاهده خود هاردون‌ها به دست آمده‌است.

 
شش نوع مختلف از کوارک‌ها وجود دارد که به طعم (flavor) شهرت دارند:

* بالا (up)
* پایین (down)
* افسون (charm)
* شگفت (strange)
* سر (top)
* ته (bottom)
 
بالا و پایین دارای کمترین وزن در بین کوارک‌ها می‌باشند. کوارک‌های سنگین تر در طول یک فرآیند واپاشی به سرعت به کوارک‌های بالا (up) و پایین (down) تبدیل می‌شوند: تبدیل شدن از حالت وزن بیشتر به حالت وزن کمتر. به همین علت کوارک‌های بالا و پایین عموماً پایدار می‌باشند و رایج‌ترین کوارک‌ها در عالم می‌باشند.

 
در حالی که کوارک‌های strange، charm، top، bottom فقط در تصادم‌های با [[انرژی]] زیاد تولید می‌شوند (مثل تابش‌های کیهانی و شتاب دهنده‌های ذرات). کوارک‌ها خواص ذاتی گوناگونی دارند که شامل [[بار الکتریکی]]، شارژ رنگ، [[اسپین]] و [[جرم]] می‌باشد. برای هر یک از طعم‌های کوارک یک پادذره متناظر وجود دارد که به پادکوارک نیز شناخته می‌شوند و فقط در برخی خصوصیات دارای علامت مخالف می‌باشد. کوارک‌ها تنها ذرات شناخته شده می‌باشند که [[بار الکتریکی]] آنها کسری از بار پایه می‌باشد.


===لپتون===
 
ذره‌ایست با اسپین ‎۱/۲ (فرمیون) که نیروی هسته‌ای قوی روی آن تأثیر ندارد. بطور کلی شش لپتون وجود دارد. سه تا از آن‌ها دارای [[بار الکتریکی]] بوده و سه تای دیگر هم فاقد [[بار الکتریکی]] هستند. لپتون‌ها جز ذرات بنیادین شناخته شده‌اند، یعنی ذراتی که از ذرات کوچک‌تر تشکیل نشده‌اند. معروفترین لپتون [[الکترون]] (ē) است با یک بار منفی. دو لپتون باردار دیگر میون (muon (μ و تاو (τ) هستند، که از نظر بار الکتریکی مثل الکترون بوده ولی دارای [[جرم]] خیلی بیشتر نسبت به آن هستند. لپتون‌های بدون بار سه نوع نوترینو (neutrinos (υ هستند که عبارت‌اند از: نوترینوی الکترون، نوترینوی میون و نوترینوی تاو. نوترینوها فاقد بار الکتریکی بوده ولی دارای جرم بسیار ناچیزی هستند و یافتن آن‌ها هم بسیار مشکل است.
 
لپتون‌ها شامل این ذرات هستند:
* نوترینو
* لپتون تا
* میون
* پوزیترون
* الکترون


=== فرمیون های بنیادی ===
 
تمام ذرات بنیادی مشاهده شده یا فرمیون هستند یا بوزون . فرمیون‌های بنیادی شناخته شده به دو گروه تقسیم می‌شوند : کوارک‌ها و لپتون‌ها.
* کوارک‌ها، پروتون‌ها و نوترون‌ها و سایر باریون‌ها را می‌سازند که فرمیون‌های مرکبند . همچنین مزون‌ها را شامل می‌شوند که بوزون‌های مرکبند.
* لپتون‌ها الکترون‌ها و ذرات سنگین (muon لپتون‌های ناپایدار و tauon لپتون‌ها با بار منفی ) را شامل می‌شوند.
 

=== فرمیون‌های مرکب ===
 
ذرات مرکب (مانند هادرون‌ها، هسته‌ها و اتم‌ها) می‌توانند بسته به اجزای اصلیشان، فرمیون یا بوزون باشند. به طور دقیق تر، به دلیل وابستگی بین اسپین و آمار، اگر ذره‌ای تعداد فردی فرمیون داشته باشد، خودش فرمیون است و اسپین نیمه صحیح خواهد داشت . برای مثال:
* یک باریون مانند پروتون و نوترون، شامل سه کوارک فرمیونیست . بنابراین یک فرمیون است.
* هستهٔ اتم کربن-۱۳، شامل ۶ پروتون و ۷ نوترون است . بنابراین یک فرمیون است.
* اتم هلیوم-۳ (۳He)، از دو پروتون، یک نوترون و ۲ الکترون تشکیل شده و بنابراین یک فرمیون است.
 
رفتار فرمیونی یا بوزونی یک ذره (یا سیستم) مرکب، تنها در فواصل طولانی (در مقایسه با اندازهٔ سیستم) دیده می‌شود. هنگامی ساختار سه بعدی اهمیت می‌یابد که ذره (یا سیستم) مرکب، طبق ساختار تشکیل دهنده اش رفتار کند.
 
وقتی که فرمیون‌ها در مجاورت با جفتشان مرز ضعیفی داشته باشد، می توانند از خود رفتار بوزونی نشان دهند. این، اساس ابر رسانایی و ابر شارگی هلیوم-۳ است.
 

== حالت چگالیدهٔ فرمیونی ==
  
طی مدت زمان طولانی ماده را به سه حالت می‌شناختند که عبارت بودند از: جامد، مایع و گاز. اما امروزه می‌دانیم که حداقل شش حالت برای ماده وجود دارد. این شش حالت عبارتند از:
 جامد، مایع، گاز، پلاسما، حالت چگالیده بوز-انیشتین و حالت چگالیده فرمیونی
 
"دبورا جین" (Deborah Jin) از دانشگاه کلورادو که گروهش در اواخر پاییز ۱۳۸۲، موفق به کشف حالت چگالیده فرمیونی شده‌است، می‌گوید: "وقتی با شکل جدیدی از ماده روبرو می‌شوید، باید زمانی را صرف شناخت ویژگیهایش کنید. آنها این ماده تازه را با سرد کردن ابری از پانصدهزار اتم پتاسیم با جرم اتمی ۴۰ تا دمایی کمتر از یک میلیونیم درجه بالاتر از صفر مطلق پدیدآوردند. این اتمها در چنین دمایی بدون گرانروی جریان می‌یابند و این، نشانه ظهور ماده‌ای جدید بود. در دماهای پایین‌تر چه اتفاقی می‌افتد؟ هنوز نمی‌دانیم."
 
حالت چگالیده فرمیونی تا حدی شبیه چگالش بوز-اینشتین است. هر دو حالت از اتم‌هایی تشکیل شده‌اند که این اتم‌ها در دمای پایین به هم می‌پیوندند و جسم واحدی را تشکیل می‌دهند. در چگالش بوز-اینشتین اتم‌ها از نوع بوزون هستند در حالی که در چگالش فرمیونی اتم‌ها، فرمیون هستند. این شکل از ماده چنان بدیع است که هنوز اغلب خواص آن ناشناخته‌است. اما آنچه که مسلم است اینست که این حالت در دمای بسیار پایین قابل دسترسی است.

اتمهای پتاسیم با عدد جرمی ۴۰، فرمیون هستند زیرا دارای ۱۹ الکترون، ۱۹ پروتون و ۲۱ نوترون هستند و حاصل جمع این سه عدد برابر ۵۹ می‌شود.
 

== دستیابی به حالت ششم ماده ==
 
دکتر جین و همکارانش، برای دستیابی به حالت چگالیدهٔ فرمیونی، تعداد ۵۰۰ هزار اتم پتاسیم با عدد جرمی ۴۰ را تا دمایی کمتر از یک میلیونیوم کلوین سرد کردند. این دما بسیار نزدیک به صفر مطلق است. در این حالت اتمهای پتاسیم بدون آنکه چسبندگی میان آنها وجود داشته باشد، به صورت مایع جریان یافتند. برای مقابله با خواص ادغام ناپذیری فرمیون می‌توان از تأثیر میدان مغناطیسی بر آن استفاده کرد. میدان مغناطیسی سبب می‌شود فرمیون‌های تنها جفت شوند قدرت این پیوند را میدان مغناطیسی تعیین می‌کند. جفت اتم‌های پتاسیم برخی خواص فرمیون را حفظ می‌کنند ولی شبیه بوزونها عمل می‌کنند. یک جفت الکترون می‌تواند در جفت دیگری ادغام شود و جفت تازه در جفتی دیگر ادغام شود و این کار ادامه یابد تا سر انجام ماده چگال فرمیونی شکل گیرد.
 
حالت‌های پنجم و ششم ماده تنها موادی هستند که حرکت مولکول‌های آنها بسیار آهسته‌است و در شرایط خاص آزمایشگاهی تهیه می‌شوند. این مواد، کاربرد فراوانی در علم و صنعت و مخصوصاً فناوری فضایی دارند. دانشمندان، خواص این مواد را قبل از کشف، پیش بینی کرده بودند ولی روش تهیه آنها برای دانشمندان مجهول بود اما با بررسی خواصشان مشخص شد که برای تهیه این مواد به یخچال‌های پیشرفته نیاز است که امکان ساخت آن تنها در دهه اخیر مهیا شده‌است. این یخچالها می‌توانند دما را تا حد زیادی به صفر مطلق نزدیک کنند.
 

== ویژگی‌های حالت چگالیدهٔ فرمیونی ==
 
از جمله خصوصیات منحصر به فرد چگال فرمیونی می‌توان به گران روی (غلظت) بسیار زیاد آن اشاره کرد که مشابه این پدیده را در ابر رساناها می‌بینیم. در یک ابر رسانا جفت الکترون‌ها می‌توانند بدون هیچ مقاومتی جریان یابند. این ویژگی دانشمندان را امیدوار به ساختن ابر رساناهایی کرده که در دمای اتاق قابل استفاده باشند.
 
الکترون‌ها به دلیل این که خاصیت چسبندگی میان آن نیست و به راحتی می‌توانند جریان یابند و مانند یک ابر رسانای بسیار مدرن عمل کنند، می‌توانند بدون آن که با مقاومت الکتریکی مواجه شوند به راحتی جریان یابند.

[[رده:فیزیک]]

== منبع ==

ویکی بدیا
@@ سطر ۱: / سطر ۱: @@
 == فرمیون ==
-فِرمیون (انگلیسی: Fermion)، نامیده شده به اسم فیزیکدان ایتالیایی [[انریکو فرمی]]، به [[ذرات بنیادی]] با [[اسپین]] نیمه گفته می‌شود. اصولا همه ذره‌های اساسی در مکانیک کوانتومی، یا از فرمیون‌ها یا از [[بوزون]]ها هستند. [[الکترون]]ها، [[لپتون]]ها، نیتریون‌ها و حتی [[کوارک]]ها همگی فرمیون می‌باشند. به این ترتیب، ذرات تشکیل‌شده از تعداد فردی از فرمیون‌ها نیز، جزو فرمیون‌ها می‌شوند.
+فِرمیون (انگلیسی: Fermion)، نامیده شده به اسم فیزیکدان ایتالیایی [[انریکو فرمی]]، به [[ذرات بنيادی]] با [[اسپین]] نیمه گفته می‌شود. اصولا همه ذره‌های اساسی در مکانیک کوانتومی، یا از فرمیون‌ها یا از [[بوزون‌]]ها هستند. [[الکترون‌]]ها، [[لپتون‌]]ها، نیتریون‌ها و حتی [[کوارک‌]]ها همگی فرمیون می‌باشند. به این ترتیب، ذرات تشکیل‌شده از تعداد فردی از فرمیون‌ها نیز، جزو فرمیون‌ها می‌شوند.
 در فیزیک ذرات، فرمیون‌ها ذراتی هستند که ازآمار فرمی–دیراک، تبعیت می‌کنند که بر اساس نام انریکو فرمی نام گذاری شده‌است. در مقابل آنها، [[بوزون]]ها از آمار بوز – اینشتین پیروی می‌کنند
@@ سطر ۷: / سطر ۷: @@
 در یک لحظهٔ معین، تنها یک فرمیون می‌تواند، یک حالت کوانتومی را اشغال کند که این بیان [[اصل طرد پاولی]] است. بدین معنی که اگر بیش از یک فرمیون فضای مشابهی را در فضا اشغال کنند، مشخصهٔ هر فرمیون (برای مثال [[اسپین]])، باید از دیگری متفاوت باشد. فرمیون‌ها معمولا بخش اصلی ماده هستند و بوزون‌ها ذرات حامل نیرو هستند. به هر جهت تمایز بین دو مفهوم در فیزیک کوانتومی نامشخص است.
-فرمیون‌ها می‌توانند [[ذرات بنیادی]] باشند مانند [[الکترون]] یا ترکیبی باشند مثل [[پروتون]]. همهٔ فرمیون‌های مشاهده شده، دارای [[اسپین]] نیمه صحیح هستند برخلاف [[بوزون]]ها که [[اسپین]] صحیح دارند. در قضیه اسپین - آمار، نشان داده می‌شود که یک تابع موج، با تعویض جای دو فرمیون همسان، منفی می‌شود. البته در سیستم‌های بوزونی، با جابه جایی دو بوزون، تابع موج هیچ تغییری نمی‌کند. در مدل استاندارد، دو گونه فرمیون بنیادی وجود دارد: [[کوارک]]ها و [[لپتون]]ها. در کل ۲۴ فرمیون متفاوت وجود دارد: ۶ کوارک و ۶ لپتون، که هر کدام با پاد ذرهٔ متناظرش همراه است.
+فرمیون‌ها می‌توانند [[ذرات بنيادی]] باشند مانند [[الکترون]] یا ترکیبی باشند مثل [[پروتون]]. همهٔ فرمیون‌های مشاهده شده، دارای [[اسپین]] نیمه صحیح هستند برخلاف [[بوزون‌]]ها که [[اسپین]] صحیح دارند. در قضیه اسپین - آمار، نشان داده می‌شود که یک تابع موج، با تعویض جای دو فرمیون همسان، منفی می‌شود. البته در سیستم‌های بوزونی، با جابه جایی دو بوزون، تابع موج هیچ تغییری نمی‌کند. در مدل استاندارد، دو گونه فرمیون بنیادی وجود دارد: [[کوارک‌]]ها و [[لپتون‌]]ها. در کل ۲۴ فرمیون متفاوت وجود دارد: ۶ کوارک و ۶ لپتون، که هر کدام با پاد ذرهٔ متناظرش همراه است.
 ۱۲ کوارک : ۶ ذره (u • d • s • c • b • t ) به همراه ۶ پاد ذرهٔ متناظر (u • d • s • c • b • t )
@@ سطر ۱۴: / سطر ۱۴: @@
-فرمیون‌های مرکب، مانند [[پروتون]]ها و [[نوترون]]ها، بخش اساسی و ضروری ماده‌اند. فعل و انفعالات داخلی ضعیف فرمیون‌ها، می‌تواند همچنین رفتار بوزونی نشان دهد، مثلا" در ابر رسانایی.
+فرمیون‌های مرکب، مانند [[پروتون‌]]ها و [[نوترون]]ها، بخش اساسی و ضروری ماده‌اند. فعل و انفعالات داخلی ضعیف فرمیون‌ها، می‌تواند همچنین رفتار بوزونی نشان دهد، مثلا" در ابر رسانایی.
@@ سطر ۲۲: / سطر ۲۲: @@
 طبق تعریف، فرمیون‌ها ذراتی هستند که از آمار فرمی-دیراک تبعیت می‌کنند. ذراتی که بوسیلهٔ آمار فرمی-دیراک توصیف می‌شوند، از [[اصل طرد پاولی]] پیروی می‌کنند. به این معنی که تمایل ندارند در کنار هم قرار بگیرند، یعنی فرمیون‌ها منزوی هستند و هیچ دو فرمیونی نمی‌تواند در یک لحظهٔ معین، یک حالت کوانتومی را اشغال کنند. این ذرات طبق [[اصل طرد پاولی]] هنگامی که در یک حالت کوانتومی قرار می‌گیرند همدیگر را دفع می‌کنند و اگر ذره‌ای در یک حالت کوانتومی خاص قرار گیرد مانع از آن می‌شود که ذره دیگری هم بتواند به آن حالت دسترسی یابد. این امر، باعث سختی و استحکام حالت‌هایی می‌شود که شامل فرمیون هستند (هسته، [[اتم]]ها، [[مولکول]]ها و ...)؛ بنابراین گاهی اوقات گفته می‌شود که فرمیون‌ها بخش اصلی ماده هستند، در حالی که بوزون‌ها ذراتیند که فعل و انفعالات را انتقال می‌دهند (حاملان [[نیرو]]) یا بخش اصلی تشعشعاتند. میدان‌های کوانتومی فرمیون‌ها، که میدانهای فرمیونیک (fermionic fields) نامیده می‌شوند از روابط تبدیل متعارفی و استاندارد، پیروی می‌کنند.
-اصل طرد پاولی درمورد فرمیون‌ها و استحکام ناشی از آن در ماده، منجر می‌شود به پایداری لایه‌های [[الکترون]] و ترکیب [[اتم]] ها و بنابراین ساخت ترکیبات شیمی ممکن می‌شود. همچنین دلیلیست برای [[فشار]] داخلی مادهٔ تبهگن که تا حد زیادی حالت تعادل کوتوله‌های سفید و ستاره های نوترونی را برقرار می‌کند.
+اصل طرد پاولی درمورد فرمیون‌ها و استحکام ناشی از آن در ماده، منجر می‌شود به پایداری لایه‌های [[الکترون]] و ترکیب [[اتم]] ها و بنابراین ساخت ترکیبات شیمی ممکن می‌شود. همچنین دلیلیست برای [[فشار]] داخلی مادهٔ تبهگن که تا حد زیادی حالت تعادل کوتوله‌های سفید و ستاره‌های نوترونی را برقرار می‌کند.
-تمام ذرات بنیادی دارای یک خصوصیت کوانتوم مکانیکی اند که می‌توان تقریباً آن را چرخش فرض کرد. فرمیون‌ها ([[الکترون]]ها، [[پروتون]]ها و [[نوترون]]ها) دارای چرخش‌هایی هستند که مضارب نیمه صحیح اند؛ بدین معنا که اگر بخواهیم با استعاره صحبت کنیم باید بگوئیم که لازم است دو دور کامل بچرخند تا به وضعیت ابتدایی خویش بازگردند. بوزون‌ها (مثلاً [[فوتون]]ها) دارای چرخش‌هایی با مضرب صحیح (۰ ۱، ۲، و غیره) هستند.
+تمام ذرات بنیادی دارای یک خصوصیت کوانتوم مکانیکی اند که می‌توان تقریباً آن را چرخش فرض کرد. فرمیون‌ها ([[الکترون‌]]ها، [[پروتون]]ها و [[نوترون]]ها) دارای چرخش‌هایی هستند که مضارب نیمه صحیح اند؛ بدین معنا که اگر بخواهیم با استعاره صحبت کنیم باید بگوئیم که لازم است دو دور کامل بچرخند تا به وضعیت ابتدایی خویش بازگردند. بوزون‌ها (مثلاً [[فوتون]]ها) دارای چرخش‌هایی با مضرب صحیح (۰ ۱، ۲، و غیره) هستند.
 در سیستم‌های بزرگ، تفاوت بین آمار بوزونی و فرمیونی تنها در [[چگالی]]های بالا وقتی در تابع‌های موج، همپوشانی وجود داشته باشد، ظاهر می‌شود. در چگالی‌های پایین، هر دو آمار با تقریب خوبی توسط قاعدهٔ آماری ماکسول – بولتزمن جواب می‌دهند که توسط مکانیک کلاسیک بیان می‌شود.
@@ سطر ۳۴: / سطر ۳۴: @@
 ===[[کوارک]]===
-یک ذره بنیادی و جزء اساسی تشکیل دهنده ماده می‌باشد. [[کوارک]]ها با هم ترکیب می‌شوند تا ذرات مرکبی به نام هادرون (hadron) را به وجود آورند، [[پروتون]] و [[نوترون]] یکی از معروف‌ترین آن‌ها هستند. آن‌ها تنها [[ذرات بنیادی]] برای آزمایش همه چهار برهم کنش اساسی یا [[نیرو]]های اساسی در مدل استاندارد می‌باشند. به خاطر پدیده‌ای که به تحدید رنگ معروف است، [[کوارک]]ها هیچ گاه به صورت انفرادی یافت نمی‌شوند؛ آن‌ها را فقط می‌توان درون هاردون‌ها پیدا کرد. به همین دلیل بیشتر آنچه که ما درباره کوارک‌ها می‌دانیم از مشاهده خود هاردون‌ها به دست آمده‌است.
+یک ذره بنیادی و جزء اساسی تشکیل دهنده ماده می‌باشد. [[کوارک‌]]ها با هم ترکیب می‌شوند تا ذرات مرکبی به نام هادرون (hadron) را به وجود آورند، [[پروتون]] و [[نوترون]] یکی از معروف‌ترین آن‌ها هستند. آن‌ها تنها [[ذرات بنيادی]] برای آزمایش همه چهار برهم کنش اساسی یا [[نیرو]]های اساسی در مدل استاندارد می‌باشند. به خاطر پدیده‌ای که به تحدید رنگ معروف است، [[کوارک‌]]ها هیچ گاه به صورت انفرادی یافت نمی‌شوند؛ آن‌ها را فقط می‌توان درون هاردون‌ها پیدا کرد. به همین دلیل بیشتر آنچه که ما درباره کوارک‌ها می‌دانیم از مشاهده خود هاردون‌ها به دست آمده‌است.
@@ سطر ۴۹: / سطر ۴۹: @@
-در حالی که کوارک‌های strange، charm، top، bottom فقط در تصادم‌های با [[انرژی]] زیاد تولید می‌شوند (مثل تابش‌های کیهانی و شتاب دهنده‌های ذرات). کوارک‌ها خواص ذاتی گوناگونی دارند که شامل [[بار الکتریکی]]، شارژ رنگ، [[اسپین]] و [[جرم]] می‌باشد. برای هر یک از طعم‌های کوارک یک پادذره متناظر وجود دارد که به پادکوارک نیز شناخته می‌شوند و فقط در برخی خصوصیات دارای علامت مخالف می‌باشد. [[کوارک]] ها تنها ذرات شناخته شده می‌باشند که [[بار الکتریکی]] آنها کسری از بار پایه می‌باشد.
+در حالی که کوارک‌های strange، charm، top، bottom فقط در تصادم‌های با [[انرژی]] زیاد تولید می‌شوند (مثل تابش‌های کیهانی و شتاب دهنده‌های ذرات). کوارک‌ها خواص ذاتی گوناگونی دارند که شامل [[بار الکتریکی]]، شارژ رنگ، [[اسپین]] و [[جرم]] می‌باشد. برای هر یک از طعم‌های کوارک یک پادذره متناظر وجود دارد که به پادکوارک نیز شناخته می‌شوند و فقط در برخی خصوصیات دارای علامت مخالف می‌باشد. کوارک‌ها تنها ذرات شناخته شده می‌باشند که [[بار الکتریکی]] آنها کسری از بار پایه می‌باشد.
 ===لپتون===
@@ سطر ۷۹: / سطر ۸۰: @@
 رفتار فرمیونی یا بوزونی یک ذره (یا سیستم) مرکب، تنها در فواصل طولانی (در مقایسه با اندازهٔ سیستم) دیده می‌شود. هنگامی ساختار سه بعدی اهمیت می‌یابد که ذره (یا سیستم) مرکب، طبق ساختار تشکیل دهنده اش رفتار کند.
-وقتی که فرمیون‌ها در مجاورت با جفتشان مرز ضعیفی داشته باشد، می‌توانند از خود رفتار بوزونی نشان دهند. این، اساس ابر رسانایی و ابر شارگی هلیوم-۳ است.
+وقتی که فرمیون‌ها در مجاورت با جفتشان مرز ضعیفی داشته باشد، می توانند از خود رفتار بوزونی نشان دهند. این، اساس ابر رسانایی و ابر شارگی هلیوم-۳ است.
@@ سطر ۱۰۸: / سطر ۱۰۹: @@
 [[رده:فیزیک]]
-== جستاره ای دیگر ==
-* [[ذرات بنیادی]]
-* [[لپتون]]
-* [[الکترون]]
-* [[پاد ماده]]
 == منبع ==
-ویکی پدیا
+ویکی بدیا