پرتو فرابنفش
تابش فرابنفش (به انگلیسی: Ultraviolet) یا به اختصار UV دامنه موجی است در گستره امواج الکترومغناطیسی با دامنه طول موجی کوتاه تر از امواج مرئی، ولی بلند تر از اشعه ایکس.
از پرتو فرابنفش برای ضد عفونی آب، موادخوراکی، تجهیزات پزشکی و لوازم صنعتی و غیره میتوان استفاده نمود.
این تابش را میتوان بر حسب میزان نفوذ، به زیر گروههای زیر تقسیم بندی کرد:
NUV-نزدیک فرابنفش با طول موج ۲۰۰ - ۴۰۰ nm(ظاهراً کم خطر برای سلامتی محیط زیست)
VUV- VACUUM UV (دارای ریسک بالاترولی خطرناک )
XUV or EUV یا XUV1-۳۱nm )ٍExtreme UV) (بسیار مضر و مخرب برای سلامتی محیط زیست )
محتویات
نحوه کشف تابش
تابش فرابنفش بگونهای کاملاً اتفاقی با مشاهده تغییر رنگ و تیرگی املاح نقره در مقابل نور مستقم آفتاب کشف گردید. در سال ۱۸۰۱ دانشمند آلمانی، یوهان ویلهلم رییتر بر اثر مشاهداتش توجه نمود که تابشهای فرابنفش، که نامرئی هستند، عامل اساسی در تیرگی صفحات کاغذ آغشته به کلرید نقره میباشند. او در آن زمان این پدیده را «پرتوهای شیمیایی» نامید.
نکات دانستنی
- برخی دامنهها از تابشهای فرا بنفش، اصطلاحاً به «نور سیاه» یا Black Light معروفند، به همان دلیل که مرئی نیستند ولی بدون باقی گذاردن هیچگونه اثر حرارتی یا سوختگی،( از آن نوعی که آفتاب سوختگی معمولی باعث آن است، مانند سرخ شدن یا تاول پوست و پوسته پوسته شدن آن)، قادرند تا اعماق زیادی در بافتها نفوذ کرده و از پیری زودرس پوست، تخریب ساختار DNA سلولها و احتمالاً در حالات پیشرفته، تا سرطانی کردن آنان پیش بروند.
- برخی از جانداران از جمله پرندگان، خزندگان، حشرات، از جمله زنبورها قادر به دیدن امواج مرئی نزدیک به تابش UV هستند.
- بسیاری از گیاهان، میوهها، گلها، بذرها، .... قدرت مقاومت فوق العادهای نسبت به قدرت انسان در مقابل این تابش نشان میدهند.
- عقربها زیر پرتو UV به رنگهای سبز یا زرد میدرخشند.
- معدودی از پرندگان نقوشی بر پر دارند که تنها تحت تابش UV قابل مشاهده خواهند بود.
- ادرار بعضی از حیوانات گوشتخوار از جمله «گربه» حتی در تاریکی مطلق نیز تحت تابش طول موج خاصی از UV قابل دیدن است.
منبع طبیعی UV
خورشید ساطع کننده پرتو فرابنفش در هر سه باند UVA , UVB و UVC به مقدار فراوان است ولی به سبب ویژگی جذب UV در لایه اوزون اتمسفر، ۹۹% تابش فرابنفشی که به زمین میرسد از نوع باند (کمتر مضر)UVA است.
شیشه پنجره معمولی نسبت به دامنه ظاهراً کم نفوذ (UVA(300-400nm شفاف بوده ومقاومت چندانی درمقابل آن نشان نمیدهد اما نسبت به عبور طول موجهای پایین تر از ۳۵۰nm حساس است به اندازهای که ۹۰% تابشهای UV کوتاه تر از ۳۰۰nm را از خود عبور نمیدهد.
کاربردهای تابش فرابنفش
نورهای سیاه
نور سیاه به لامپی اطلاق میگردد که قادر است با تابش امواج بلند فرابنفش که به صورت مرئی به سختی دیده میشوند، با نوعی تابش شبه فلور سنتی، بهعنوان یک علامت ضد تقلب، بر روی اسنادی حساس به طول موجی خاص، چون کارتهای اعتباری، گذرنامه و گواهینامه رانندگی و غیره بکار گرفته شود.
امروزه گذرنامهها و اسکناسهای اغلب کشورها، آغشته به مرکبهای حساس به UV وایضاً مجهز به نوارهای امنیتی اند.
لامپهای فلورسنت
لامپهای فلور سنت قادرند که با یونیزه نمودن بخار جیوه، تابش فرابنفش تولید کنند. لایهای فسفری در داخل تیوپ همراه با جذب تابش فرا بنفش است که آنرا تبدیل به نور مرئی مینماید.
در دانش ستارهشناسی اجرام بسیار حجیم، قاعدتا قادر به صدور تابش عظیمی از امواج فرابنفش به اطرافند. همچنانکه ذکر گردید، لایه اوزون بخش قابل توجهی از این نوع امواج که میبایستی توسط تلسکوپهای مستقر روی زمین دریافت گردند، جذب خواهد کرد. بنابراین هر مشاهدهای در این زمینه باید خارج ازجو کره زمین محقق شود.
کنترل حشرات Pest Control
تلههای فرا بنفش جهت از بین بردن حشرات پرنده ریز جثه که شبانه میل به نزدیکی تابش UV دارند.
فیزیوتراپی
به دلیل خاصیت ضد عفونی کننده و همچنین تحریک زایش پوستی بعضی از انواع ماورای بنفش(UV)در فیزیوتراپی جهت درمان بیماران استفاده میشود.
این نوع امواج در دو دست کلی لامپهای سرد و لامپهای گرم تقسیم میگردند.
عفونتهای پوستی، جوانسازی پوست، زخمهای بستر، پسوریازیس و بسیاری از بیماریهای دیگر در این سیستم درمانی قرار میگیرند.
در بعضی از موارد جهت تسریع در رسوب کلسیم در استخوانها از این سیستم استفاده میگردد.
جستاره ای دیگر
منبع
ویکی پدیا فارسی [۱]