سرس
|
سرس
| |
 | |
| اکتشاف | |
| کاشف | جوزپه پیاتزی |
| تاریخ اکتشاف | 1 ژانویه 1801 |
|
نام و علائم اختصاصی | |
| نام انگلیسی | Ceres |
| تلفظ انگلیسی |
/ˈsɪəriːz/ SEER-eez |
| نام اختصاصی MPC | 1 سرس |
| ریشه نام | سرس (اسطوره رومی) |
| نام های دیگر | A899 OF; 1943 XB |
| طبقه بندی | سیاره کوتوله |
| ویژگی های مداری | |
|
مبدأ: 18 جون 2009 JD 2455000.5 | |
| اوج |
2.9858 AU (446,669,320 km) |
| حضیض |
2.5468 AU (380,995,855 km) |
| نیم قطر بزرگ |
2.7654 AU (413,690,604 km) |
سرس، بطور رسمی 1 سرس، تنها سیاره کوتوله داخلی منظومه شمسی و بزرگترین سیارک است. سرس جرمی است از سنگ و یخ با قطری معادل 950 کیلومتر و در نتیجه کوچکترین سیاره کوتوله شناخته شده است و از لحاظ جرمی بتنهایی یک سوم از کل مجموعه سیارک ها را شامل میشود. بتاریخ 1 ژانویه 1801 توسط جوزپه پیاتزی کشف گردید و از آنجایی که اولین سیارک کشف شده بود بعنوان یک سیاره طبقه بندی شد. نام آن از شخصیت اسطوره ای رومی سرس، رب النوع رویش گیاهان، حاصلخیزی و عشق مادرانه گرفته شده است.
سطح سرس احتمالاً مخلوطی از یخ آب و انواع گوناگونی از مواد معدنی آبدار از جمله کربنات ها و رُس است. بنظر میرسد که ساختار داخلی آن به دو قسمت هسته سنگی و جبه یخی تفکیک شده است و شاید اقیانوسی از آب مایع را در زیر سطح خود پنهان کرده باشد. از روی زمین قدر ظاهری سرس از 6.7 تا 9.3 متغییر از و بنابراین حتی در درخشان ترین حالت خود هنوز کم نور تر از آن است که با چشم غیر مسلح دیده شود مگر در آسمانی بسیار تاریک. انتظار میرود فضاپیمای بدون سرنشین داون پرتاب شده بتاریخ 27 سپتامبر 2007 توسط ناسا، اولین فضاپیمایی باشد که طبق برنامه در سال 2015 آن را ملاقات میکند. داون بتاریخ 5 سپتامبر 2012 سیارک 4 وستا را که از جولای 2011 در مدار آن قرار گرفته بود، بمقصد سیاره کوتوله سرس ترک گفت.
محتویات
تاریخچه
ایده وجود سیاره ای بین مریخ و مشتری بسال 1772 توسط یوهان اِلبرت بُد پایه ریزی شد. البته پیشتر بسال 1596 یوهانس کپلر نیز به این شکاف بین مریخ و مشتری اشاره کرده بود. بُد ایده خود را بر پایه قانون تیتیوس-بُد عنوان کرده بود، فرضیه ای که اولین بار بسال 1766 توسط یوهان دانیل تیتیوس بیان شده بود ولی امروزه از درجه اعتبار ساقط شده است، بر این اساس که وی مشاهده کرده بود که بین نیم قطر بزرگ بیضی مدار تمام سیارات به استثنای شکاف بین مریخ و مشتری، رابطه ی معنا داری وجود دارد. طبق این الگو پیش بینی شد که سیاره جدید میبایستی نیم قطر بزرگ مداری برابر با 2.8 واحد نجومی داشته باشد. کشف اورانوس توسط ویلیام هرشل بسال 1781 در نزدیکی فاصله پیش بینی شده برای جرم بعدی در ورای زحل، قانون تیتیوس و بُد را تقویت کرد تا جاییکه بسال 1800 میلادی آنها درخواستی برای بیست و چهار منجم باتجربه فرستادند و از آنها خواستند تا با روی هم قرار دادن تلاش هایشان جستجویی هدفمند را برای یافتن سیاره گمشده شروع کنند. فرانس زاور ون زاخ سرپرستی گروه را بر عهده گرفت. در حالی که سرس همچنان سیاره ای گمشده بود چندین سیارک کشف کردند. یکی از اعضای گروه که برای جستجو انتخاب شده بود جوزپه پیاتزی نام داشت. پیاتزی سرس را قبل از رسیدن دعوت نامه بدستش بتاریخ 1 ژانویه 1801 کشف کرده بود. او در حال پیدا کردن هشتاد و هفتمین ستاره از کاتالوگ ستارگان منطقه دایرة البروج لا کایل بود که متوجه وجود ستاره دیگری شد. در عوض یک ستاره، پیاتزی یک جرم شبیه به ستاره ای متحرک را پیدا کرده بود که در ابتدا تصور کرد که یک دنباله دار است. پیاتزی جرم مجهول را 24 بار رصد کرد که آخرین آنها در 11 فوریه 1801 انجام شد و این زمانی بود که بیماری مانع از ادامه رصدهایش شد. او کشفش را در 24 ژانویه 1801 طی نامه ای برای دو منجم ساده فرستاد، هموطنش بارنابا اوریانی در میلان و بُد در برلین. وی در گزارشش از جرم مجهول بعنوان دنباله دار یاد کرد اما اضافه کرد:
” از آنجایی که حرکتش آهسته و نسبتاً یکنواخت است، چندین بار به ذهنم خطور کرد که آن چیزی قابل توجه تر از یک دنباله دار است.“
در ماه آوریل، پیاتزی نتایج کامل مشاهداتش را برای اوریانی، بُد و جرومی لالانده در پاریس ارسال کرد. نتایج این مشاهدات در سپتامبر 1801 منتشر شد. در این زمان سرس بیش از حد به خورشید نزدیک شده بود بطوریکه مشاهده آن را برای سایر منجمان غیر ممکن کرده بود. تا پایان سال سرس دوباره قابل مشاهده میشد اما مشکل اینجا بود که پس از گذشت این زمان نسبتاً طولانی پیدا کردن دوباره آن کاری سخت و دشوار بود. برای حل این مشکل کارل فردریک گوس که در آن زمان 24 ساله بود روشی موأثر برای تعیین مدار تهیه کرد. ون زاخ و هندریش دابلیو. ام. اولبرس سرس را در نزدیکی مکان پیش بینی شده دوباره پیدا کردند. منجمان گذشته نمیتوانستند اندازه سرس را با دقت خوبی محاسبه کنند. هرشل بسال 1802 اندازه سرس را با 260 کیلومتر کمتر از حد واقعی تخمین زد در حالی که در 1811 یوهان هیرونیموس اسکروتر اندازه ای معادل 2613 کیلومتر را برای آن بدست آورد. اندازه واقعی سرس در حال حاضر به طور متوسط 950 کیلومتر است و کوچکترین سیاره کوتوله به شمار میرود.
نامگذاری
پیاتزی در اصل نام سری فردیناندیا، Cerere Ferdinandea را برای کشف خودش انتخاب کرده بود که برگرفته از دو شخصیت یکی شخصیت اسطوره ای سرس (Ceres: رب النوع رومی کشاورزی؛ به زبان ایتالیایی Cerere) و دیگری پادشاه فردیناند سوم (حکمران قلمرو پادشاهی سیسل، قسمتی از ایتالیای امروز) بود. فردیناندیا توسط سایر کشورها پذیرفته نشد و بدین ترتیب برداشته شد. همچنین سرس بمدت کوتاهی در آلمان با نام هرا، Hera، شناخته میشد. در یونان پس از معادل یونانی اش برای رب النوع رومی سرس، دیمتری، Demeter، نامیده میشد که البته پیشتر در انگلستان این نام برای سیارک 1108 دیمتری، استفاده شده بود. علامت نجومی سرس علامت داسی شکل است که مشابه علامت نجومی سیاره زهره است با این تفاوت که بخش دایره ای آن دارای یک شکاف است.
عنصر سریم که بسال 1803 کشف شد نام خود را از سرس گرفته است. در همان سال برای عنصر دیگری نیز نامی مشتق از سرس انتخاب شد اما کاشف آن پس از با خبر شدن از نامیده شدن عنصر دیگری از همین ریشه، نام آن را به پالادیم تغییر داد که ریشه در نام دومین سیارک کشف شده یعنی 2 پالاس دارد.
وضعیت
رده بندی سرس چندین بار تغییر کرده و سوژه ای برای بعضی اختلاف نظرها بوده. یوهان اِلبرت بُد باور داشت که سرس همان سیاره گمشده ای است که وی بین مدار مریخ و مشتری در فاصله ای برابر با 419 میلیون کیلومتر از خورشید پیش بینی کرده بود. به سرس علامتی نجومی تخصیص داده شد و در کنار 2 پالاس، 3 جونو و 4 وستا تا حدود نیم قرن بعنوان یک سیاره در کتب و جداول علمی باقی ماند. با کشف اجرامی دیگر در همان ناحیه از فضا مشخص شد که سرس در واقع اولین جرم از خانواده ای از اجرامی مشابه است. بسال 1802، والامقام ویلیام هرشل عبارت جدید Asteroid (شبیه به ستاره - معادل فارسی آن سیارک است که البته از ریشه متفاوتی ایجاد شده است)، را برای این اجرام بکار برد و اینگونه نوشت:
”آنها آنقدر به ستارگانی کوچک شباهت دارند که به سختی میشود آنها را از هم تمیز داد، حتی با یک تلسکوپ بسیار خوب.“
طی مذاکره 2006 در مورد پلوتو، تعریف جدید از سیاره، باعث شد تا سرس دوباره بتواند در طبقه بندی سیارات جای بگیرد. پیشنهاد قبل از تعریف اتحادیه بین المللی نجوم (IAU) در مورد تعریف یک سیاره عنوان میکرد که الف) جرم فضایی میبایست به مقدار کافی حاوی جرم باشه تا بتواند بر نیروهای مقاوم پیکره خودش غلبه کند و شکلی نشان دهنده ایجاد تعادل هیدروستاتیک (تقریباً کروی) بخود بگیرد و ب) در مداری بدور یک ستاره باشد و همچنین نه یک ستاره باشد و نه قمر سیاره ای دیگر. با تصویب این پیشنهاد سرس تبدیل به پنجمین سیاره به ترتیب فاصله از خورشید میشد. اما پیشنهاد تصویب نشد و بتاریخ 24 آگوست 2006 بند دیگری به این پیشنهاد افزوده شد که شرط دیگری را برای یک سیاره مدنظر قرار داده بود و آن اینکه: ج)یک سیاره میبایست اطراف مدار خودش را از اجرام دیگر پاک کند. با این تعریف سرس یک سیاره نیست به این دلیل که بر اطراف مدار خودش حکمرانی نمیکند و در مداری مشترک با هزاران سیارک دیگر در کمربند سیارک ها سهیم است بطوری که فقط یک سوم جرم کل این مجموعه را شامل میشود. در عوض سرس امروزه بعنوان یک سیاره کوتوله طبقه بندی شده است.
گاهی اوقات تصور میشود که سرس بعنوان یک سیاره کوتوله شناخته شده است و دیگر در طبقه بندی سیارک ها جای ندارد. برای مثال Space.com در اخبار خود از پلاس بعنوان بزرگترین سیارک و از سرس بعنوان سیاره کوتوله ای که قبلاً سیارک شناخته میشد نام برده است در حالی که در ارسال های قسمت پرسش و پاسخ IAU اینطور عنوان کرده است که "سرس بزرگترین سیارک است، یا اکنون میتوانیم بگوییم بود"، اما سپس عنوان کرده است که سایر سیارک ها مدار سرس را قطع میکنند که اشاره میکند به این موضوع که سرس هنوز یک سیارک است. کانون خرده سیارات (MPC) اشاره کرده است که چنین اجرامی ممکن است دو-رده‌ای باشند. مذاکره 2006 IAU که سرس را بعنوان یک سیاره کوتوله طبقه بندی کرد هیچ کجا عنوان نکرده است که آیا سرس یک سیارک است یا خیر، و به واقع IAU اصلاً تعریفی مشخص برای واژه سیارک (Asteroid) عنوان نکرده است و در عوض تا سال 2006 از عبارت خرده سیاره استفاده کرده است و پس از سال 2006 عبارت های اجرام کوچک منظومه شمسی و سیارات کوتوله را بکار برده است. لنگ (2011) درج کرده است که "IAU عنوان جدیدی را بر سرس افزوده است، و آن را بعنوان یک سیاره کوتوله طبقه بندی کرده است... . با این تخصیص، اریس، هائومیا، ماکی ماکی و پلوتو به تبعیت از بزرگترین سیارک، 1 سرس، سیاره کوتوله شناخته میشوند" و در جای دیگری عنوان کرده است "سیاره کوتوله-سیارک 1 سرس". ناسا همچنان سرس را بعنوان یک سیارک برمی‌شمرد و در آگهی تبلیغاتی 2011 خود عنوان میکند "داون بدور دو عدد از سیارک‌های بزرگ کمربند اصلی خواهد گشت" و همچنین در کتب آکادمیک گوناگونی نیز از این عنوان استفاده کرده است.
منابع
- ویکیپدیا انگلیسی
