نمودار هرتسپرونگ-راسل
|
نمودار هرتسپرونگ-راسل (Hertzsprung–Russell Diagram) که با نام‌های دیگری از جمله "نمودار H-R" و "نمودار قدر-رنگ" شناخته می‌شود؛ اولین بار در سال 1910 میلادی توسط اینار هرتسپرونگ(Ejnar Hertzsprung) و هنری نوریس راسل(Henry Norris Russell) رسم گردید. رسم نمودار H-R نمایانگر گامی بزرگ جهت درک صحیح تکامل ستارهها گردید.
نمودار H-R یک نمودار پراکندگی ستارگان است که رابطه بین درخشندگی ستارگان نسبت به دمای مؤثر آنها را بیان می‌کند. بدین معنی که محور افقی این نمودار نشان‌دهنده دمای ستاره و محور عمودی؛ درخشندگی می‌باشد. البته می‌دانیم که درخشندگی را میتوان بر حسب قدر مطلق ستاره نیز بیان کرد.همچنین دمای یک ستاره را میتوان با اندیس رنگ آن که خود بیانگر رده طیفی ستاره است، نشان داد.
خطوط تجمعی
با رسم نمودار H-R برای تعداد زیادی از ستارهها شامل گونه‌های مختلف ستارهای(شکل مقابل)، میتوان گفت ستارهها به صورت پراکنده در نمودار قرار نمی‌گیرند؛ بلکه حول خطوطی مشخص (در شکل نشان داده شده) تجمع می‌یابند. هر کدام از این خطوط تجمعی به گونه‌ای خاص از ستارهها یا به دوره‌ای خاص از عمر آنها مربوط است.
رشته اصلی
مجتمع‌ترین و بلند‌ترین ِ این خطوط به رشته اصلی(Main Sequence) معروف است و نشان‌دهنده دوران هیدروژن‌سوزی ستاره است. هیدروژن‌سوزی اولین مرحله از عمر ستاره پس از تولد است. تمامی ستارهها بیشترین مدت عمر خود را در رشته اصلی بسر می‌برند و با گداخت هسته‌ای هیدروژن در هسته، انرژی تابشی خود را تأمین می‌کنند.
مدت زمان حضور یک ستاره خورشیدگون در رشته اصلی حدود 10 میلیارد سال است. ستارههایی با جرم کمتر از خورشید زمان بیشتری را در رشته اصلی سپری می‌کنند و مشابها هر چه جرم ستاره بیشتر باشد سریعتر از رشته اصلی خارج می‌شود. پس از پایان هیدروژن در هسته، هسته منقبض و پوسته ستاره متورم شده و با توجه به جرم خود وارد مراحل بعدی عمرش می‌گردد.
