ماه
ماه | |
---|---|
| |
قطر استوایی | ۳۴۷۶ کیلومتر |
فشردگی دو قطب | ۰.۰۰۲ کیلومتر |
شتاب گرانش در مقایسه با زمین(۱) | ۰.۱۶۵ |
سرعت گریز | ۲.۳۷ کیلومتر بر ثانیه |
تمایل محور نسبت به سطح مدار آن | ۱.۵۳ درجه |
سطح | ۳۸ میلیون کیلومتر مربع |
دما | منفی ۱۷۳ (شب) مثبت ۱۱۷ (روز) |
زمان گردش دور زمین | ۲۷ روز و ۷ ساعت و ۴۳ دقیقه |
مرتفع ترین قله | ۱۱۳۵۰ متر |
ماه تنها قمر طبیعی سیارهٔ زمین و پنجمین قمر طبیعی بزرگ در منظومه ی شمسی است. قطر ماه یکچهارم زمین است و هیچ سیاره دیگری در منظومه شمسی ، نسبت به اندازهٔ خود قمری به این بزرگی ندارد.
انسانها از قدیم از ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، بهویژه در کشاورزی، بهره میگرفتند، مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهتیابی و ناوبری استفاده میکردند؛ ماه همچنین در اسطورههای اقوام حضور زیادی دارد و در برخی فرهنگها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش میکردهاند. گرانش (جاذبه) ماه باعث بهوجود آمدن جذر و مد آبهای کره زمین میشود و گرانش کره ماه همچنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین بهدور خود میشود که در صورت عدم وجود ماه، انحراف محوری زمین مرتبا تغییر میکرد و این امر باعث آشفته شدن آب و هوا و فصلها در زمین میشد.
نیمکرهای از ماه به طور دائمی رو به زمین قرار دارد که سمت پیدای ماه نامیده میشود. نیمه پنهان ماه را سمت پنهان ماه مینامند. هر روز قمری به اندازه ۱۷.۳ روز زمینی طول میکشد. ماه هر سال ۲ سانتیمتر از زمین دور میشود. ماه نزدیکترین جرم آسمانی به زمین است و کره ماه در حدود سیبرابر قطر زمین از زمین فاصله دارد. میانگین فاصله ماه تا زمین ۳۸۴٬۴۰۳ کیلومتر و قطر ماه ۳٬۴۷۶ کیلومتر است. به خاطر این نزدیکی فاصله، ماه در آسمان شب تقریبا به اندازه خورشید دیده میشود و گاه با گذر از جلوی خورشید باعث خورشید گرفتگی نیز میشود.
مَهتاب نوری است که از خورشید آمده و از سطح ماه رو به کره زمین بازتابانده شده. نور تقریباً در مدت ۱٫۳ ثانیه فاصله بین زمین تا ماه را طی میکند. نشانهٔ نجومی ماه ☾ است.
سفر به ماه با فناوریهای کنونی سه روز بهدرازا میکشد و ماه تنها کره خارج از زمین است که انسانها بر آن گام نهادهاند. در سال ۱۹۶۹ سازمان ناسا اعلام کرد که نخستین فضانوردان به نامهای نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در قالب پروژه آپولو بر سطح ماه فرود آمدند.
جو کره ماه نسبت به جو زمین بسیار رقیق و ناچیز است و به این خاطر صدا در جو ما منتقل نمیشود و سطح ماه مکانی خاموش و بیصدا است. فقدان جو واقعی به این معنی است که در سطح ماه مولکولهای هوا نیز وجود ندارند تا نور خورشید را بپراکنند و و با این کار در آسمان ماه ایجاد رنگ کنند؛ به این خاطر آسمان ماه همیشه سیاه است. نبود جو همچنین باعث میشود که شهاب سنگهای کوچک و بزرگ که پیش از رسیدن به زمین در هوا میسوزند در آسمان ماه نسوزند و به آسانی به سطح ماه رسیده و با شدت به آن اصابت کنند.
خاک ماه تقریبا یکرنگ و در همهجا خاکستریرنگ است و با گرد و غباری پوشیده شده که اصطلاحا خاکهسنگ نامیده میشود. ماه در زمین خود صفحات زمینساختی ندارد و از آنجا که در کره زمین کوهها در نتیجه فشرده شدن این صفحات به هم پدید میآیند در ماه پدیده کوهزایی منشا زیرسطحی ندارد و تنها بر اثر برخورد شهابها است که ماه دارای پستی و بلندیهایی شدهاست.
انسان تاکنون ۷۳ مأموریت فضایی به سوی ماه انجام دادهاست. تغییرات دمایی زیاد بر سطح ماه، تابشهای زیانمند کیهانی و بارش انواع شهابسنگهااسکان انسان در ماه را با دشواریهایی روبهرو میکند. پژوهشگران آژانس فضایی ژاپن موفق به کشف حفرهای گدازهای در کره ماه شدهاند که به باور آنها این حفره مکانی مناسب برای ساخت اقامتگاه های فضایی در آیندهای نه چندان دور خواهد بود
یک خطای معروف دید در مورد ماه باعث میشود که ماه در نزدیک افق در بزرگترین صورت به نظر برسد. در حالیکه وقتی که در وسط آسمان است، کمترین فاصله را با ما دارد و عملاً اندازۀ زاویهای آن 1.5% بیشتر است! پیوندی بین برداشت ما از اندازه و اینکه جسم را در چه فاصلهای از خود تصور میکنیم، وجود دارد. به نظر میرسد که ما کرۀ سماوی را بالای سر خودمان میبینیم، اما نه یک نیمکرۀ حقیقی، بلکه بهصورت مسطح. پس باور داریم که جسم در بالای سرمان به ما نزدیکتر است تا افق. حال وقتی که ماه را بالای سرمان میبینیم، مطمئنیم که به ما نزدیکتر است، از اینرو در ذهن خودمان اندازۀ آنرا کوچک میکنیم![دلایل متعددی برای این خطای دید بیان شده است. جهت مطالعۀ بیشتر میتوانید موضوع را در منابع تحت عنوان Moon Illusion پیگیری نمائید. (مترجم)]
ماه تنها 8% نور تابشی به خود را منعکس میکند و از این لحاظ یکی از کمترین بازتابشها را در بین اجرام منظومه شمسی دارد. بازتابش ماه تقریباً معادل زغالسنگ است. طرفی از ماه که رو به زمین است طرف نزدیک ماه نام دارد، و سمت دیگر، طرف دور نامیده میشود. حتی با چشم غیر مسلح میتوان دو نوع سطح متمایز را در طرف نزدیک تشخیص داد. نقاط روشنتر، کوهستانهای ماه نام دارد و نقاط تیرهتر به ماریا معروف است ( Maria جمع Mare، در لاتین به معنی دریا). علت این نامگذاری آن است که در ابتدا تصور میشد مناطق تیرهتر اقیانوس و دریا باشد. وقتی که برای اولین بار طرف دور ماه توسط کاوشگر روسی لونا 3 (Luna 3) عکسبرداری شد، یک ویژگی تعجبآور این بود که تقریباً هیچگونه ماریا آنجا وجود نداشت.
نام و ریشه شناسی
نام ویژه ی انگلیسی برای قمر زمین، "the moon" است. نام moon از moone (حدود 1380میلادی) مشتق می شود، که خود از mone (حدود 1135 میلادی) می آید، که آن نیز از mōna (پیش از 725 تاریخ گذاری شده) مشتق می شود، که خود نیز مانند بسیاری از کلمات همریشه ی زبان های ژرمنی، نهایتا از یک واژه ی پیش ژرمنی (در اینجا mǣnōn) مشتق می شود.
صفت اصلی در زبان انگلیسی برای انتساب به ماه، lunar است که از واژه ی لاتین luna مشتق شده. یک صفت دیگر که کمتر به کار می رود، selenic است که از واژه ی یونان باستانی Selene ، Σελήνη مشتق شده است، و پیشوند "seleno" (مانند selenography) نیز از همین واژه مشتق شده.
منبع
ویکیپدیا فارسی [۱]
- کتاب درآمدی بر نجوم و کیهانشناسی/ نویسنده: ایان موریسون/ مترجم: غلامرضا شاهعلی[۲]