ماه
ماه | |
---|---|
| |
قطر استوایی | ۳۴۷۶ کیلومتر |
فشردگی دو قطب | ۰.۰۰۲ کیلومتر |
شتاب گرانش در مقایسه با زمین(۱) | ۰.۱۶۵ |
سرعت گریز | ۲.۳۷ کیلومتر بر ثانیه |
تمایل محور نسبت به سطح مدار آن | ۱.۵۳ درجه |
سطح | ۳۸ میلیون کیلومتر مربع |
دما | منفی ۱۷۳ (شب) مثبت ۱۱۷ (روز) |
زمان گردش دور زمین | ۲۷ روز و ۷ ساعت و ۴۳ دقیقه |
مرتفعترین قله | ۱۱۳۵۰ متر |
ماه تنها قمر طبیعی سیارهی زمین و پنجمین قمر طبیعی بزرگ در منظومه شمسی است.
قطر ماه یکچهارم زمین است و هیچ سیّارهٔ دیگری در منظومه شمسی، نسبت به اندازهٔ خود، قمری به این بزرگی ندارد.
محتویات
تاریخچه
انسانها از قدیم از ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، بهویژه در کشاورزی بهره میگرفتند. مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهتیابی و ناوبری استفاده میکردند؛ ماه همچنین در اسطورههای اقوام حضور زیادی دارد و در برخی فرهنگها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش میکردهاند. گرانش (جاذبه) ماه باعث بهوجود آمدن جذر و مد آبهای کره زمین میشود و گرانش کره ماه همچنین باعث با ثبات ماندن محور گردش زمین بهدور خود میشود، که در صورت عدم وجود ماه، انحراف محوری زمین بطور پیوسته تغییر میکرد و این امر باعث آشفته شدن آب و هوا و فصلها در زمین میشد.
ویژگیهای خاص
نیمکرهای از ماه به طور دائمی رو به زمین قرار دارد که سمت پیدای ماه نامیده میشود. نیمهی دیگر ماه را سمت پنهان ماه مینامند. هر روز قمری به اندازه ۱۷.۳ روز زمینی طول میکشد. ماه هر سال ۲ سانتیمتر از زمین دور میشود. ماه نزدیکترین جرم آسمانی به زمین است و کره ماه در حدود سیبرابر قطر زمین از زمین فاصله دارد. میانگین فاصله ماه تا زمین ۳۸۴٬۴۰۳ کیلومتر و قطر ماه ۳٬۴۷۶ کیلومتر است. به خاطر این نزدیکی فاصله، ماه در آسمان شب تقریبا به اندازه خورشید دیده میشود و گاه با گذر از جلوی خورشید باعث خورشید گرفتگی نیز میشود. مَهتاب نوری است که از خورشید آمده و از سطح ماه رو به کره زمین بازتابانده شده است. نور تقریباً در مدت ۱٫۳ ثانیه فاصله بین زمین تا ماه را طی میکند. نشانهٔ نجومی ماه ☾ است.
جو کره ماه نسبت به جو زمین بسیار رقیق و ناچیز است و به این خاطر صدا در جو ماه منتقل نمیشود و سطح ماه مکانی خاموش و بیصدا است. فقدان جو واقعی به این معنی است که در سطح ماه مولکولهای هوا نیز وجود ندارند تا نور خورشید را بپراکنند و و با این کار در آسمان ماه ایجاد رنگ کنند؛ به این خاطر آسمان ماه همیشه سیاه است. نبود جو همچنین باعث میشود که شهاب سنگهای کوچک و بزرگ که پیش از رسیدن به زمین در هوا میسوزند، در آسمان ماه نسوزند و به آسانی به سطح ماه رسیده و با شدت به آن اصابت کنند.
خاک ماه تقریبا یکرنگ و در همهجا خاکستریرنگ است و با گرد و غباری پوشیده شده که اصطلاحا خاکهسنگ نامیده میشود. ماه در زمین خود صفحات زمینساختی ندارد و از آنجا که در کره زمین کوهها در نتیجه فشرده شدن این صفحات به هم پدید میآیند در ماه پدیده کوهزایی منشا زیرسطحی ندارد و تنها بر اثر برخورد شهاب ها است که ماه دارای پستی و بلندیهایی شدهاست.
ماه تنها 8% نور تابشی به خود را منعکس میکند و از این لحاظ یکی از کمترین بازتابشها را در بین اجرام منظومه شمسی دارد. بازتابش ماه تقریباً معادل زغالسنگ است. طرفی از ماه که رو به زمین است طرف نزدیک ماه نام دارد، و سمت دیگر، طرف دور نامیده میشود. حتی با چشم غیر مسلح میتوان دو نوع سطح متمایز را در طرف نزدیک تشخیص داد. نقاط روشنتر، کوهستانهای ماه نام دارد و نقاط تیرهتر به ماریا معروف است ( Maria جمع Mare، در لاتین به معنی دریا). علت این نامگذاری آن است که در ابتدا تصور میشد مناطق تیرهتر اقیانوس و دریا باشد. وقتی که برای اولین بار طرف دور ماه توسط کاوشگر روسی لونا 3 (Luna 3) عکسبرداری شد، یک ویژگی تعجبآور این بود که تقریباً هیچگونه ماریا آنجا وجود نداشت.
میدان مغناطیسی ماه
امروزه ماه میدان مغناطیسی آشكار پذیری ندارد، ولی در بعضی از سنگ های ماه خاصیت مغناطیسی نهفته شده است. این امر حاكی از آن است كه زمانی، احتمالا حدود 3 میلیارد سال پیش، ماه میدان مغناطیسی به قدر كافی قوی داشته كه توانسته است در حین تبلور سنگ ها، یك میدان مغناطیسی درونی در آن ها ایجاد كند. توضیح این مطلب بر مبنای حركت چرخشی كند امروزی اش(⅓27روز) دشوار است؛ اما، شاید ماه در ابتدای تاریخش حركت چرخشی سریعتری داشته یا شاید سرعت چرخش لایه هایش متفاوت بوده و هسته مذابی هم داشته است. جالب است بدانید مغناطیس سنج هایی که در ماموریت آپولو 12 همراه آن بود میدانی مغناطیسی را ردیابی کرد که مقدار آن کمتر از یک درصد میدان مغناطیسی زمین بود.[5]
ماموریتهای فضایی به ماه
سفر به ماه با فناوریهای کنونی سه روز به درازا میکشد و ماه تنها کره خارج از زمین است که انسانها بر آن گام نهادهاند. در سال ۱۹۶۹ سازمان ناسا اعلام کرد که نخستین فضانوردان به نامهای نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در قالب پروژه آپولو بر سطح ماه فرود آمدند.
انسان تاکنون ۷۳ مأموریت فضایی به سوی ماه انجام دادهاست. تغییرات دمایی زیاد بر سطح ماه، تابشهای پُر ضرر کیهانی و بارش انواع شهابسنگها،اسکان انسان در ماه را با دشواریهایی روبهرو میکند. پژوهشگران آژانس فضایی ژاپن موفق به کشف حفرهای گدازهای در کره ماه شدهاند که به باور آنها این حفره مکانی مناسب برای ساخت اقامتگاه های فضایی در آیندهای نه چندان دور خواهد بود.
یک خطای معروف دید در مورد ماه باعث میشود که ماه در نزدیک افق در بزرگترین صورت به نظر برسد. در حالیکه وقتی که در وسط آسمان است، کمترین فاصله را با ما دارد و عملاً اندازۀ زاویهای آن 1.5% بیشتر است! پیوندی بین برداشت ما از اندازه و اینکه جسم را در چه فاصلهای از خود تصور میکنیم، وجود دارد. به نظر میرسد که ما کرۀ سماوی را بالای سر خودمان میبینیم، اما نه یک نیمکرۀ حقیقی، بلکه بهصورت مسطح. پس باور داریم که جسم در بالای سرمان به ما نزدیکتر است تا افق. حال وقتی که ماه را بالای سرمان میبینیم، مطمئنیم که به ما نزدیکتر است، از اینرو در ذهن خودمان اندازۀ آنرا کوچک میکنیم![دلایل متعددی برای این خطای دید بیان شده است. جهت مطالعهی بیشتر میتوانید موضوع را در منابع تحت عنوان Moon Illusion پیگیری نمائید. (مترجم)]
نام و ریشهشناسی
نام ویژهی انگلیسی برای قمر زمین، "the moon" است. نام moon از moone (حدود 1380میلادی) مشتق میشود، که خود از mone (حدود 1135 میلادی) میآید، که آن نیز از mōna (پیش از 725 تاریخگذاری شده) مشتق میشود، که خود نیز مانند بسیاری از کلمات همریشهی زبانهای ژرمنی، نهایتا از یک واژهی پیش ژرمنی (در اینجا mǣnōn) مشتق میشود.
صفت اصلی در زبان انگلیسی برای انتساب به ماه، lunar است که از واژهی لاتین luna مشتق شده است. یک صفت دیگر که کمتر به کار میرود، selenic است که از واژهی یونان باستانی Selene ،Σελήνη مشتق شده است و پیشوند "seleno" (مانند selenography) نیز از همین واژه مشتق شده است.
قمر زمین که در فارسی ماه خوانده می شود، در پارسی دری مونک و در تبری مانک نامیده میشود. این کلمه در پارسی باستان و اوستا "مانگه"، سانسکریت "ماس"، و کردی "مِه" میباشد.
منبع
1. ویکیپدیا فارسی [۱]
2. ویکیپدیا انگلیسی تحت عنوان ماه
3. لغتنامهی دهخدا تحت عنوان ماه
4. کتاب درآمدی بر نجوم و کیهانشناسی/ نویسنده: ایان موریسون/ مترجم: غلامرضا شاهعلی[۲]
5.کتاب نجوم دینامیکی / نوشته رابرت تی. دیکسون/ ترجمه احمد خواجه نصیر طوسی
6.کتاب نجوم به زبان ساده/نوشته مایر دگانی/ترجمه محمد رضا خواجه پور